خلاصة:
ﺧﺎﻧﺎت ﻗﭙﭽﺎق و اﻳﻠﺨﺎﻧﺎن، دو ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻐﻮﻟﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اوﻟﻲ از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺎﺗﺮک ﭼﻨﮕﻴﺰ ﺧﺎن و دوﻣﻲ از اداﻣﻪﺗﻮﺳﻌﻪﻃﻠﺒﻲﻫﺎی ﻣﻐﻮﻻن ﺑﻪ رﻫﺒﺮی ﻫﻼﻛﻮ در ﻏﺮب ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ. ﺧﺎﻧﺎت ﻗﭙﭽﺎق ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از اﺳﺘﻘﺮاراﻳﻠﺨﺎﻧﺎن در اﻳﺮان دارای ﻧﻔﻮذ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮد ﻗﺪرتﻳﺎﺑﻲ اﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ را در ﺟﻨﻮب ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮد ﺑﻪ ﺿﺮرﺣﺎﻛﻤﻴﺖ و ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎی ارﺿﻲﺷﺎن داﻧﺴﺘﻪ و درﭘﻲ ﺑﻬﺎﻧﻪﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻴﺎﺳﻲ، ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻪ اوﻟﻴﻦﺟﻨﮓ درونﺧﺎﻧﺪاﻧﻲ ﻣﻐﻮﻻن ﺑﺎ اﻳﻠﺨﺎﻧﺎن ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﻮد. در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن، ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ دﺳﺘﺎوﻳﺰ اﻳﻦﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻴﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎی ﻣﻐﻮﻟﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ اﺧﺘﻼفﻫﺎی دﻳﻨﻲ ﺑﺮﻛﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻫﻼﻛﻮیﺑﻮداﻳﻲ و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ اﺧﺘﻼفﻫﺎ در رواﺑﻂ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻧﻈﺎﻣﻲ دو دوﻟﺖ ﺑﻮد. ﺑﺎ اﻳﻦﻛﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت دودوﻟﺖ از ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﮕﺮی ﻧﻴﺰ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﺪ، اﻣﺎ رد ﭘﺎی دﻳﻦ در دورهﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ دو ﺣﻜﻮﻣﺖ،ﺑﻪ اﺷﻜﺎل ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺑﺎ ﻗﻮت و ﺿﻌﻒ در رواﺑﻂ آﻧﺎن دﻳﺪه ﻣﻲﺷﺪ. اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺧﺎنﻫﺎی ﻗﭙﭽﺎقﻗﺒﻞ از ﻣﺴﻠﻤﺎنﺷﺪن اﻳﻠﺨﺎﻧﺎن ﺑﻜﻮﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻋﻼم ﺟﺎﻧﺒﺪاری از اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن، ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻛﺴﺐ ﺣﻤﺎﻳﺖﻣﻌﻨﻮی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از دﻳﻦ و اﺷﺘﺮاکﻫﺎی ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﻤﺎﻟﻴﻚ، ﺑﺮای اﺗﺤﺎد ﻣﺴﺘﺤﻜﻢﺗﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ دوﻟﺖ دردﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ اﻳﻠﺨﺎﻧﺎن ﺳﻮد ﺑﺮﻧﺪ. ﺑﺎ رﺳﻤﻲﺷﺪن اﺳﻼم در ﻗﻠﻤﺮو اﻳﻠﺨﺎﻧﺎن، ﺧﺎنﻫﺎی ﻗﭙﭽﺎق ﺳﻌﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎدر ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﻂﻣﺸﻲﻫﺎ و ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎی دﻳﮕﺮی، ﻫﻤﭽﻨﺎن از دﻳﻦ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن در ﭘﻴﺸﺒﺮداﻫﺪاف ﺧﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻠﺨﺎﻧﺎن و ﻧﻴﺰ ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺑﺎ ﻣﻤﺎﻟﻴﻚ ﺳﻮد ﺑﺮﻧﺪ و ﺑﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ-ﻧﻈﺎﻣﻲ، ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در اﻳﺠﺎد و ﺗﺪاوم ﺗﻨﺶ در ﻣﻴﺎن دو دوﻟﺖ داﺷﺖ، دﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ دو ﺣﻜﻮﻣﺖﺑﻪ اﺑﺰاری ﺑﺮای ﭘﻴﺸﺒﺮد اﻫﺪاف آﻧﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ در ﻛﻨﺎر ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ، ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف ﺧﺎﻧﺎت ﻗﭙﭽﺎق در ﻗﻠﻤﺮو اﻳﻠﺨﺎﻧﺎن داﺷﺖ.
ملخص الجهاز:
"در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮگ ﻣﺸﻜﻮک دو ﺗﻦ از ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن اوﻟﻮس ﺟﻮﭼﻲ در اردوی ﻫﻼﻛﻮ، اﻧﺘﺴﺎب ﺳﺤﺮ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ، ﻋﺪم ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺨﺸﻲ از ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﻨﮕﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻼﻛﻮ ﺑﻪ درﺑﺎر ﺧﺎﻧﺎت ﻗﭙﭽﺎق- آن ﻃﻮر ﻛﻪ در دوره ﺑﺎﺗﻮ ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮد- و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮی ﻣﺘﻔﺎوت دو ﺧﺎﻧﺪان درﺑﺎره اﻧﺘﺨﺎب ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻨﮕﻮﻗﺎآن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻫﻤﺪاﻧﻲ،2/4401؛ ﺧﻮاﻧﺪﻣﻴﺮ، ﺟﺰء اول از ﻣﺠﻠﺪ ﺳﻮم/101؛ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ، 432؛ رﻣﺰی، 1/ 024؛,Amitai-Periss .
3 ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻗﺎﻫﺮه و ﺳﺮای »ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻤﺎن اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺸﺘﺮک« رواﺑﻂ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ،4 وﻟﻲ در ﻋﻤﻞ، دﻻﻳﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺳﻬﻢ اﺻﻠﻲ را در اﻳﻦ ﻣﺮاودات ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده ﺑﻮد، زﻳﺮا ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ درﮔﻴﺮی ﺧﺎﻧﺎت ﻗﭙﭽﺎق و اﻳﻠﺨﺎﻧﺎن داﻣﻦ ﻣﻲزد اﺧﺘﻼﻓﺎت ارﺿﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪﻃﻠﺒﻲ اﻳﻦ ﺧﺎنﻧﺸﻴﻦ در اران، ارﻣﻨﺴﺘﺎن، ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن )ﻧﻮاﺣﻲ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻗﻔﻘﺎز( و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻮد.
6 اﻟﺤﺎق اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ و آﻧﺎﺗﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﺑﻬﺒﻮد و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎدی و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﺎﻧﺎت ﻗﭙﭽﺎق ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ، از ﺳﻮﻳﻲ و ﻗﺪرت روزاﻓﺰون ﻫﻼﻛﻮ از ﺳﻮی دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺮﻛﺎ در ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ، ﺗﻮﺳﻌﻪﻃﻠﺒﻲ در ﻣﺮزﻫﺎی ﺟﻨﻮﺑﻲ را از راهﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ، ﺣﺘﻲ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮی ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ و راهﻛﺎرﻫﺎی ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧﻴﺰ اﻋﻤﺎل 7 ﻧﻤﺎﻳﺪ.
061/ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﻲ، ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ، ﺷﻤﺎره ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ، ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن 1931 ﻫﻼﻛﻮ ﺑﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﻛﺸﺘﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن، ﺑﺮای ﺑﺮﻛﺎ ﺑﻬﺎﻧﻪای ﺑﺮای دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺑﺰرگﺗﺮ، ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻄﺎﻣﻊ ارﺿﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ، زﻳﺮا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮﻛﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺸﺪ ﺗﺎ او در ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﺧﻮد، از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺣﺎﻛﻤﺎن ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن، ﺟﻬﺖ ﭘﻴﺸﺒﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎی ﺧﻮد ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ."