تحلیلی بر اهداف و روش های تربیتی مبتنی بر کمال نفس از دیدگاه ملاصدرا Journal Article

هدف پژوهش حاضر بررسی دیدگاه فلسفی ملاصدرا درباره کمال نفس انسان و دلالت های تربیتی آن در خصوص عناصر تعلیم و تربیت (اهداف و روش ها) است. این پژوهش از تحقیقات کیفی است و با روش تحلیلی- اسنادی ضمن تبیین دیدگاه ملاصدرا درباره سیرکمال نفس انسان به تشریح اهداف و روش های تعلیم و تربیت مبتنی بر این دیدگاه پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان داد که ملاصدرا تجرد عقلانی نفس را برای نیل به کمال ضروری می داند. بر اساس مبانی فلسفی مطرح در دیدگاه وی، اهداف غایی و اهداف واسطه ای در تعلیم و تربیت تبیین شد که هر یک با توجه به مراتب مختلف نفس در سیر کمال نفس بررسی شد. رسیدن به اهداف واسطه ای و غایی نیازمند روش های تربیتی بود که به صورت چارچوب پیشنهادی برای تعلیم و تربیت ارائه شد.

هنگامي‌که نفس انساني به طور کلي و دائمي‌متوجه عالم عقول کليه گرديد و اتصال کامل يافت و حقايق را به چشم ملکوتي در ذات خويش و يا در ذات مبدأ عقلاني خود مشاهده کرد، آن را عقل بالمستفاد نامند و، ‌در اين هنگام، اين نوع از حيوان که در پيکر و قالب انسان ظهور نموده به نهايت درجه کمال انساني نائل گرديده است (ملاصدرا، 1360، ص519-522). در اين ميان اگر نفس انساني با ارتقاء وجودي اش همة حقايق وجودي را در ذات عقل فعال مشاهده و مطالعه نمايد، به کمال خود نزديک مي شود و مرتبه بالاتري از تحول وجودي خويش را متحقق نموده است (ملاصدرا، 1420ق، ص 118-119). اهداف تربيتي از ديدگاه ملاصدرا با توجه به اين که تربيت عبارت است از «ايجاد امکانات براي رشد همه جانبة استعدادهاي آدمي‌براي رسيدن به بالاترين مقامي‌که مي‌تواند احراز نمايد» (آموزگار، 1379، ص 39)؛ تربيت، در اين مقاله با توجه به مراحل کمال از آن جهت که سعادت انسان را به همراه داشته باشد در نظر گرفته شده است نه شقاوت او. ) اهداف تعليم و تربيت و رابطه بين آنها، منبع: مؤلف قطع علاقه از عالم مادي و رشد شهودي متربي: ملاصدرا معتقداست: « نفس به دليل ضعف ادراک و حضور در اين عالم که حاصل تعلق به امور مادي است، قادر به مشاهده تامه و تلقي کامل مثل نوريه نخواهد بود، بلکه داراي مشاهده‌اي ضعيف و ملاحظه‌اي ناقص است (ملاصدرا، 1981، ج 1، ص 289).