Abstract:
در این مقاله، با هدف بازشناسی تمدن جوامع اسلامی، از جنبه فرهنگی و اجتماعی، اصل «امر به معروف و نهی از منکر»، به عنوان یکی از مهمترین مصادیق و روشهای نظارت اجتماعی که از آن به «حسبه» یا «احتساب» تعبیر میشود و نیز به عنوان شاخصی برای ارزیابی استحکام و انسجام نظام ارزشی جامعه، از آغاز ظهور اسلام تا زمان حاضر بررسی میشود. همچنین به دگرگونیهای تدریجی در شیوههای اجرای این دو اصل و میزان استقبال جامعه و حکومتها به آن با بیان نمونههای تاریخی از جوامع گوناگون اسلامی پرداخته خواهد شد. در این راستا، تاریخ تمدن اسلامی بر مبنای جایگاه و کیفیت بروز این پدیده اجتماعی، به سه دوره انفرادی، گروهی و دولتی تقسیم میشود و علل انحطاط یا شکست و ضعف هر دوره بررسی و ارزیابی خواهد شد. در پایان، این نتیجه به دست میآید که نظارت اجتماعی در تمدنهای منسوب به اسلام، از نظر کمیت رو به رشد بوده: ولی در کیفیت و از لحاظ باطن، پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) و حذف شدن ائمه معصومان(ع) در دوره خلفای عباسی و پس از آن، سیری نزولی طی کرده و به انحطاط گراییده و حالت تشریفاتی، صوری، ظاهری و ریاکارانه به خود گرفته و در بسیاری از موارد نیز به کلی از بین رفته و به تعطیلی کشیده شده است.
In this paper, aiming at recognizing Muslim civilization, both culturally and socially, the author tries to consider the principle of "commanding right and forbidding wrong" -which is construed as one of the most important examples and methods of social control, that is, "hasbih" or "ihtisab"- as an indicator to assess the strength and cohesion of society's value system, since the rise of Islam to the present. Based on the status and quality of this social phenomenon, the Islamic civilization is divided into three periods, "individual", "group" and "state". Reasons for degradation or failure and weakness of each case will be carefully assessed. Finally, the author concludes that social supervision in civilizations attributed to Islam is quantitatively growing but after the demise of the Prophet (peace and blessings be upon him and his household) and removing Shiite Imams in the Abbasid era and thereafter, its quality has decreased drastically and come into being hypocritical. In many cases, it has been completely dissolved and destroyed.