Abstract:
پدیده راهها یکی از ملزومات حیات بشری بوده و هست. اجتماعات بشری هر جا که بودهاند طبیعتا راههایی را نیز، برای برقراری ارتباط با یکدیگر پدید آوردهاند. مسئله راه یکی از محورهای مطالعاتی مشترک میان تاریخ و جغرافیا و به بیانی دیگر، جغرافیای تاریخی است. در تحقیق حاضر، سعی شده است با بررسی منطقه جغرافیایی استان کردستان امروزی که در گذشته، به کردستان اردلان مشهور بوده است و قابلیتهای ارتباطی آن، در داخل خود کردستان و نیز در ارتباط با دنیای پیرامون، نگاهی اجمالی به وضعیت راهها و ارتباطات در این منطقه بیاندازیم. سپس به این سوال پاسخ دهیم که سیر تکوین راههای ارتباطی این منطقه، از دوره سلجوقی به بعد، چگونه بوده و عوامل موثر بر آن کدام بوده است. بهعلاوه، تکوین راهها چه اثری بر پیدایی قصبات در این مناطق گذاشته است. در این راستا، ابتدا درخصوص مبادلات برونمنطقهای به شاهراه بزرگ خراسان و اهمیت ارتباطی آن، برای کردستان میپردازیم و در راستای تبیین اهمیت این نزدیکی تلاش میکنیم. سپس، با عطف توجه به خود منطقه کردستان (اردلان) و با توجه به قابلیتهای تاریخی و جغرافیایی و طبیعی درونی این منطقه، خطوط مواصلاتی آن را بررسی میکنیم. درکل، با نگاهی به موقعیت جغرافیایی و مکانی قصبات و بلوکات این منطقه، میتوان گفت که راههای مواصلاتی امروزی کردستان در بسیاری مواقع همان خطوط مواصلاتی بلوکات گذشته بوده که تابع قابلیتهای ارتباطی منطقه در گذشته هستند.
The phenomenon of roads has been one of the necessities of human life. Wherever there have been human communities، roads have been made for communication. Road issue is one of the joint topics between history and geography. The present article attempts to investigate communication potentials in the geographical area Kurdistan province، called Kurdistan Ardalan in the past، and also take a short look at status of roads and communications in the area. Then، it tries to see how the process of developing roads has been from Saljuqs on، and what the effective factors related to the issue were; besides، what the effect of roads is on the establishment of villages in the area. Along with answering these questions، the article is to consider the importance of the great highway of Kurdistan in external communications. Then، drawing attention to Kurdistan and its historical، geographic and natural potentials، we have investigated its transportation lines. Generally، looking at the geographical location of the villages and blocks، it can be concluded that transportation lines of Kurdistan in most cases are exactly the same lines that were available in the past.
Machine summary:
کردستان (اردلان) مناطقی که ما امروزه با عنوان مناطق کردنشین ایران میشناسیم، در قرون اولیه اسلامی بخشی، از منطقه جبال بوده و جغرافیدانان اسلامی از این مناطق، با نام جبال یاد کردهاند؛ ازاینرو لازم است در اینجا توضیحی کلی درباره مناطق مهم کردنشین دهیم تا کمکی، برای درک بیشتر اهمیت جغرافیایی و تاریخی این مناطق باشد.
در حدود قرن یازدهم هجری قمری، قرن هفدهم میلادی، یعنی در دوران صفویه ایالت بزرگ کردستان، بهتدریج کوچک شد؛ زیرا از یک طرف همدان و لرستان از آن جدا شد و از طرف دیگر، سرزمینهای واقع در غرب جبال زاگرس، به تصرف عثمانیها درآمد؛ تاجاییکه سرانجام در ایران، نام کردستان به منطقه اردلان اطلاق و محدود شد که مرکز آن سنه سنندج بود (وقایعنگار، ۱۳۶۴: ۷۷).
قرار گرفتهاند و در بخش غربی آن که منطقه اورامانات را شامل میشود اگرچه جاذب جمعیت بوده و دارای روستاهای فراوانی است، تنها شهر عمدۀ مریوان قرار گرفته است (بعدا به این موضوع پرداخته خواهد شد)؛ زیرا وجود موانع ارتباطی عمده و کوههای صعبالعبور در این بخش، موجب تحدید ارتباطات و درنتیجه، رشدنیافتن شهرها شده است؛ بنابراین، این مسئله بر قضیه راهها در کردستان، بهخصوص در بخش اورامانات تأثیر بسزایی گذاشته و طبق منابع موجود، باعث شده است که حداقل در دوران اسلامی، هیچ شاهراه ارتباطی مهمی از این مناطق عبور نکند و به تبع این امر، مطالعات راهشناختی که از مباحث اساسی جغرافیای تاریخی است در این منطقه، با مشکلات بسیاری مواجه است.
دو مرکز ارتباطی مهم، در اطراف کردستان اردلان شاهراه بزرگ خراسان و راههای ارتباطی سلطانیه بودند که این منطقه نیز از ارتباط باآنها بهرهمند میشده است.