Abstract:
ارائة شاخص پیشرفت انسانی از دیدگاه اسلام را میتوان یکی از مباحث مهم در ترسیم الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت دانست. دستیابی به این هدف مستلزم توجه به معیارها و مبانی پیشرفت انسانی اسلامی است. شاخص توسعة انسانی متعارف با نگرشی خاص و محدود به انسان، تمامی اهداف شاخص را متوجه رفاه مادی کرده و جنبه روحی و معنوی انسان به عنوان اساسیترین بعد وجودی وی را، مورد غفلت قرار داده است. مقاله حاضر با استفاده از روش تحلیلی-استنباطی در صدد استخراج معیارهای پیشرفت انسانی از دیدگاه اسلام از قرآن و روایات و تبیین مبانی حاکم بر آن است. یافتههای مقاله که به روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفته نشان میدهد که دینداری، علم و معرفت، آزادگی و کرامت و تأمین معیشت، 4 معیار در شاخص پیشرفت انسانی مورد نظر اسلام می باشند. بر این اساس، شاخص پیشرفت انسانی علاوه بر در نظر گرفتن معیارهای شاخص توسعه انسانی متعارف از جمله علم،سلامت و رفاه نسبی، مقوله های دیگری چون دینداری، معرفت، و کرامت و آزادگی را نیز مورد توجه قرار می دهد. معیارهای معرفی شده برای پیشرفت انسانی مبتنی بر مبانی فکری اسلام از جمله نگاه متعالی اسلام به انسان و تکامل قرار دارد. ارائه این معیارها می تواند باعث معرفی شاخص های متمایز برای پیشرفت انسانی شود که به برخی از آن ها در مقاله اشاره شده است.
Providing the index of human progress form the view of Islam can be regarded one of the important issues in developing an Islamic-Iranian model of progress. It is necessary to take into consideration the criteria and principles of Islamic human progress in order to achieve this aim. The index of conventional human development، which has a particular and limited attitude towards man، limits all aims of the index to material well-being and neglects man's mental and spiritual aspect which is his most basic existential dimension. Using an analytical-deductive-descriptive method، the present paper seeks to extract the criteria of human progress in the view of Islam from Quranic verses and traditions، and elaborate on the principles governing it. The research findings indicate that religiosity، knowledge and science، broad mindedness، dignity and providing livelihood are four criteria for human progress، from the view of Islam. Accordingly، the index of human progress takes into consideration not only the criteria of index of conventional human development including science، relative health and well-being but other issues such as religiosity، knowledge، dignity and broad mindedness، as well. The criteria introduced for human progress are based on intellectual principles of Islam including its transcendent view of man and perfection. Offering these criteria can introduce distinct indices for human progress، some of which are referred to in the paper.
Machine summary:
"از نظر اسلام پیشرفت انسانی «فرایند هدایتشدهای براساس بینش توحیدی است که تغییرات ساختاری در رفتار انسانها از جهت فردی و اجتماعی در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و علمی ایجاد میکند که طی آن افراد با استفاده از دانش و فنآوری، در پرتو رشد اقتصادی به رفاه نسبی دست یافته و با بهکارگیری آن در مسیر عبودیت و اطاعت خداوند به کرامت و آزادگی، معرفت و بصیرت رسیده و بهصورتی پویا و فعال به سمت حیات طیبه حرکت میکنند».
برای کرامت و آزادگی سه شاخص رعایت مکارم اخلاقی، ولایتپذیری و اطمینان خاطر و آرامش روحی پیشنهاد میشود؛ زیرا یک انسان باکرامت و آزاده که در مسیر پیشرفت انسانی مورد قبول اسلام حرکت میکند و تربیت وی با توجه به آموزههای دینی و مقید به رعایت حدود و مقررات الهی است، درعمل ولایتپذیر و بر رعایت شئون و مکارم اخلاقی مواظبت دارد و از نظر روحی به آرامش و اطمینان خاطر میرسد؛ زیرا او فردی دیندار و باتقواست و با دستیابی به کرامت و آزادگی از دلبستگی به دنیا و اسارت هواهای نفسانی آزاد میگردد و دلش با یاد خدا مصفی و با ضمیری روشن به فضل الهی امیدوار میشود و هیچگونه اضطراب و نگرانی ندارد.
بنابراین، پیشرفت انسانی براساس مبانی معرفتشناختی، هستیشناسی، انسانشناسی و ارزششناختی اسلام فرایند هدایت شدهای براساس بینش توحیدی است که تغییرات اساسی در رفتار انسانها را از نظر فردی و اجتماعی در ابعاد مختلف جامعة اسلامی ایجاد میکند و طی آن افراد جامعه در سایة دینداری با تأمین معیشت، و بهرهگیری از کرامت و آزادگی و علم و معرفت، در پرتو رشد اقتصادی و کاهش نابرابری و حذف فقر، پویا و فعال بهسوی حیات طیبه حرکت میکنند."