Abstract:
تصوف که در آغاز شامل مفاهیمی خشک و ریاضتهایی سخت بود، در قرن سوم با پذیرفتن «محبت» به عنوان یکی از ارکان محوری، رنگ عاشقانه پذیرفت. با ورود عرفان و تصوف به عرصه ادبیات، گروهی به تدوین اصول تصوف عابدانه در آثارشان می پردازند و عده ای آثاری سراسر عرفانی همراه با شور و شوق عاشقانه پدید می آورند. در این میان حافظ مبدع مکتبی است که از اصول عرفان عاشقانه به همراه نگاهی انتقادی به تصوف عابدانه شکل گرفته است و از آن به مکتب رندی تعبیر می شود. اما اشعار حافظ را نمی توان یکسره از تصوف عابدانه تهی دانست. حافظ ضمن پذیرفتن تاثیری عظیم از مفاهیم قرآنی و تضمین ها و تلمیح های فراوان به آیات قرآن، در ابیات بسیاری عبادت، دعای صبح و آه شب، اصول اخلاقی تصوف و اندیشه های دیگری از تصوف عابدانه را نه با ابهام و بیانی رندانه و دوپهلو، بلکه به روشنی و به قصد تعلیم و توصیه به مخاطب خود، بیان می کند.
Machine summary:
در اين ميان حافظ مبدع مکتبي است که از اصول عرفان عاشقانه به همراه نگاهي انتقادي به تصوف عابدانه شکل گرفته است و از آن به مکتب رندي تعبير مي شود.
در نتيجه دانسته شود که حافظ در کنار بهره بردن از مفاهيم بلند عرفان عاشقانه و ضمن بيان محتواي مورد نظر خود در بياني رندانه ، آيا به مفاهيم و مباني تصوف عابدانه نيز به طور مستقيم در اشعارش اشاراتي داشته است و يا اشعار او صرفاً متأثر از عرفان عاشقانه و مکتب رندي هستند.
در بيشتر تتبعاتي که در زمينه عرفان غزلهاي حافظ انجام گرفته است (سجادي ١٣٩٢: ١٩٨)؛(خرمشاهي ١٣٦١: ١٥٦)؛ (دروديان ٣٣١:١٣٨٥)؛ (مطهري ١٣٧٦) و (مرتضوي ١٣٨٤: ٩٦)، اين موضوع کمتر مورد توجه قرار گرفته است .
او خود را «از معتقدان به اسلام و عرفان اسلامي » مي شمرد: (ثروتيان ١٣٨٠: ٦١٥) «حافظ از معتقدانست گرامي دارش / زآنکه بخشايش صد روح مکرم با اوست » (حافظ ١٣٧٨: غزل ٥٧) او به «صبح خيزي و سلامت طلبي » توصيه مي کند و اشارات او به نماز و روزه و عبادت در شب و يا وقت سحر نشانگر توجه او به بخش عملي شريعت است ؛ چرا که «صوفيان صدر اسلام کوشيده اند تا شريعت را با طريقت پيوند دهند و تصوف اسلامي کاملا با شريعت تطبيق داده مي شود و در واقع صوفيان گونه اي زاهدانند.
در حقيقت اگرچه عرفان عاشقانه و مکتب رندي محتواي اصلي و کلان مضمون غزليات حافظ است ، نمي توان تأثير تصوف عابدانه و توجه او به اصول آن را در اشعار او ناديده گرفت .
' Hāfez Shirāzi, Shams-oddin Mohammad.