Abstract:
خلاقیت بعنوان یک استعداد بالقوه نیازمند توجه و پرورش است، زیرا این توانایی نیز مانند همة تواناییهای انسان، جز در سایه بارورسازی به فعلیت نخواهد رسید. از اینرو، پرورش آن میبایست از سنین کودکی آغاز گردد و زمینهسازی جهت رشد آن برعهده خانواده، مهدکودک و مدارس میباشد. خلاقیّت یکی از عالیترین و پیچیدهترین فعالیّتهای ذهن آدمی است که آموزش و پرورش همواره باید به آن توجه نماید. خلاقیّت نه فقط به هوش و تفکر بلکه به سازمان شخصیت فرد نیز مربوط میشود. با نگاهی به نقش نظام آموزش و پرورش بعنوان تربیتکننده و آموزشدهنده سرمایههای انسانی خلاق و پژوهشگر، باید این سوال کلیدی و مهم را مطرح کرد که نظام آموزش و پرورش ما تا چه حد فراگیران را به این سمت سوق میدهد؟ بنابرین، تحقیق را میتوان در کنار آموزش یکی از اهداف بسیار مهم آموزش و پرورش دانست که باید مورد توجه قرار گیرد و بنظر میرسد که مدارس و معلمان در این میان دارای وظیفه بسیار مهم و حسّاسی هستند که میتوانند علاوه بر فعالیتهای تحقیقاتی، انگیزه تحقیق و روشهای درست پژوهش را در میان دانشآموزان نهادینه سازند. بر این اساس، نوشتار حاضر به بررسی خلاقیّت در ابعاد مختلف از جمله مفهوم خلاقیّت و روند تفکر خلاق، خصوصیات افراد خلاق، عوامل اثرگذار در خلاقیّت، نقش معلم در پرورش خلاقیّت، راههای ایجاد و پرورش خلاقیّت در دانشآموزان و نقش تحقیق در دانشآموزان میپردازد. پس از بررسی نظریات مربیان و متخصصان تربیتی در رابطه با مفهوم خلاقیّت و روند تفکر خلاّق در جستجوی پاسخ به این سوال است که آیا خلاقیّت فرایندی درونی است یا بیرونی؟ آیا مستلزم انضباط است یا خودانگیزی؟ در این راستا، ضمن اشاره به نتایج تحقیقات مختلف، به بررسی ویژگیهای شخصیتی و روانی افراد خلاق و تفاوت آنها با افراد غیرخلاق پرداخته میشود و عوامل موثر در خلاقیّت و عواملی که مانع تفکر خلاق میشوند نیز مورد بررسی قرار میگیرند. همچنین با توجه به نقش معلم و خانواده در پرورش خلاقیّت به این سوال پاسخ داده میشود که آیا پرورشدهندگان خلاقیّت باید خلاق باشند؟ و سرانجام به روشهای متعددی که علمای تعلیم و تربیت برای ایجاد و پرورش خلاقیّت و نحوة شکوفایی استعدادهای خلاق پیشنهاد میکنند اشاره میگردد.
Machine summary:
پس از بررسي نظريات مربيان و متخصصان تربيتي در رابطه با مفهوم خلاقيّت و روند تفكر خلاّق در جستجوي پاسخ به اين سؤال است كه آيا خلاقيّت فرايندي دروني است يا بيروني؟ آيا مستلزم انضباط است يا خودانگيزي؟ در اين راستا، ضمن اشاره به نتايج تحقيقات مختلف، به بررسي ويژگيهاي شخصيتي و رواني افراد خلاق و تفاوت آنها با افراد غيرخلاق پرداخته ميشود و عوامل مؤثر در خلاقيّت و عواملي كه مانع تفكر خلاق ميشوند نيز مورد بررسي قرار ميگيرند.
همچنين با توجه به نقش معلم و خانواده در پرورش خلاقيّت به اين سؤال پاسخ داده ميشود كه آيا پرورشدهندگان خلاقيّت بايد خلاق باشند؟ و سرانجام به روشهاي متعددي كه علماي تعليم و تربيت براي ايجاد و پرورش خلاقيّت و نحوة شكوفايي استعدادهاي خلاق پيشنهاد ميكنند اشاره ميگردد.
مسئله تربيت كودكان و پرورش استعدادهاي فطري آنان از مسائل بااهميتي است كه بايد مورد توجه مربيان و والدين قرار گيرد و معلمان و مديران بايستي امكانات تجلّي انديشه خلاق را در مدارس فراهم نمايند و فراگيران بطور تدريجي مفاهيم اساسي علوم مختلف را بياموزند تا با مسائل زندگي، خلاقانه برخورد كنند و جهان اطراف خويش را در جهت مطلوب تغيير دهند.
والديني كه در برخورد با مسائل زندگي و حل آنها از روشهاي خلاق و ابتكاري استفاده ميكنند، بطور طبيعي فرزندان خود را نيز به اين جهت سوق ميدهند، در حالي كه اگر والدين دائماً در بند اصول خشك و انعطافناپذير و يا در كارها مقلّد و پيرو ديگران باشند، نمونهيي نامناسب و بازدارنده در پرورش خلاقيت فرزندانشان خواهند بود.