Abstract:
وقف به عنوان یک ارزش در میان جامعه اسلامی ازجایگاه ویـژه ای برخـوردار اسـت . این سنت در تاریخ ایران به ویژه درعصر صفویه به دلایل چندی از جمله رسمیت یافتن مذهب تشیع ، از رشد و شکوفایی برخوردار است و بر جنبه های مختلف ، تـاثیرات عمیقـی برجـای نهـاده اسـت . از جمله می توان نقش آن را در توسعه جغرافیایی و ایجاد فضاهای شهری ملاحظه کرد. مشـهد یکـی از این شهرها وشاید مهم ترین آن است . اگر چه کتاب ها و مقالات مستقلی در باب وقـف نگـارش یافتـه است و حتی تاثیرآن برروی برخی از شهرها مورد بررسی قرار گرفته است ؛ اما تحقیق جـامعی دربـارة تاثیر وقف در ایجاد دگرگونی جغرافیایی و ایجاد فضاهای شـهری مشـهد دردوره صـفوی ، صـورت نگرفته است . از این رو این نوشتار برآن است با استفاده از منابع کتابخانه ای ، وقفنامه ها واسناد ارزشـمند مربوط به مسائل مالی و حسابداری موقوفات ، موجود درمرکزآرشیوآستان قدس بـاروش توصـیفی - تحلیلی به نقش وقف در توسعه منابع آبی ، گسترش فضاهای درونی شـهری ، مهاجرپـذیری و جـذب جمعیت دردوره صفویه در شهر مشهد بپردازد.
Machine summary:
از این رو این نوشتار برآن است با استفاده از منابع کتابخانه ای ، وقفنامه ها واسناد ارزشـمند مربوط به مسائل مالی و حسابداری موقوفات ، موجود درمرکزآرشیوآستان قدس بـاروش توصـیفی - تحلیلی به نقش وقف در توسعه منابع آبی ، گسترش فضاهای درونی شـهری ، مهاجرپـذیری و جـذب جمعیت دردوره صفویه در شهر مشهد بپردازد.
از این رو این نوشـتار بـرآن اسـت بـا اسـتفاده از منـابع کتابخانه ای ، وقفنامه ها که در کتاب آثار الرضویه اثراسماعیل بن حبیب الله مستوفی و نیز نسخه خطی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به ثبت رسیده انـد ودو طومـار علیشـاهی و عضدالملک که صورت وقفیات در آن هـا موجـود اسـت همچنـین اسـناد ارزشـمند مـالی و حسابداری مربوط به موقوفات موجود در آرشیو مرکز اسناد آستان قدس ، به این مهم بپردازد و با روش توصیفی - تحلیلی به این پرسش ها پاسخ دهد: ١.
چنانکه اسکندربیگ ترکمان از مورخـان ایـن دوره درگزارش خود آورده است که : «ساکنان مشهد مقدس معلی و زوار روضه متبرکه از قلـت آب در عذاب بودند»٣در نتیجه شاه عباس اول در سفر سال ١٠١٦ق به مشـهد، فرمـان مـی دهـد آب چشمه گیلاس از صاحبان آن خریداری و با ساخت خیابان ، آب را از میان آن انتقال دهند و آن را وقف آستان حضرت امام رضا -علیه السلام - می کند.
یکی از کاروانسراهای وقفی ایـن دوره در مشـهد، کاروانسـرا یـا خان شاهزاده سلطانم ٤ خواهر شاه طهماسب اول که در اطراف حرم امام رضا -علیه السلام - بوده و وقف آستان قدس شده است .