Abstract:
منصـب نسـقچی کـه از زمـان صـفویه در نظـام دیـوانی و تشـکیلات دربـار وجـود داشـت پس از سـقوط صـفویه همچنـان بـه حیـات خـود ادامـه داد امـا در دوره قاجاریـه بـه عللـی چند از فهرست تشـکیلات دربـاری ایـران حـذف گردیـد. واکـاوی علـل و عوامـل مـوثر بـر حذف این منصب از فهرسـت مناصـب دوره قاجاریـه بـه عنـوان مسـئله اصـلی ایـن تحقیـق مـد نظـر اسـت . روش گـردآوری داده هـا در ایـن پـژوهش کتابخانـه ای و اسـنادی اسـت و روش تحلیــل تبیــین کــارکردی . نتــایج حاصــل از ایــن پــژوهش نشــان مــی دهــد ایجــاد نهادهـایی بـا کـارکرد مشـابه از یـک سـو و تحـولات داخلـی ایـران و حـاکم شـدن نظـم و ثبــات در کشــور از مهمتــرین علــل حــذف ایــن منصــب از تشــکیلات دربــار قاجاریــه بــه حساب می آید.
The position of Nasqchi which existed in the governmental system and court organization from Safavid era، maintained itself even after the decline of the Safavids; however، it was omitted from the Iranian court administration during Qajar era for several reasons. The main problem and concern of this study is to dig out the influential causes and factors contributing to the omission of this position from the list of positions and offices in Qajar era. The data collection was library based and document based and interpretative analysis was adopted as well. The results of this research display that the establishment of similar institutions with the same function on the one hand، and Iranian internal transformations and dominance of the order and stability in the country، on the other hand، were the main causes of the omission of this position in Qajar era.
Machine summary:
بر این اساس سؤال اصلی ما در این تحقیق به این شکل مطرح می شود که چرا این منصـب از فهرست مناصب درباری حذف شد و چه علل و عواملی در این امـر دخیـل بودنـد؟ در پاسخ به این دو پرسش فرضیه اصلی ما به این صـورت اسـت کـه از دسـت دادن کـارکرد منصب به عنوان مهمترین علت حذف این منصب از تشکیلات دربار قاجاری بـه حسـاب می آید؛ که این امر خود ریشه در تحولات نظام دیوانسالاری قاجاری و ایجاد نهادهـایی بـا کارکرد مشابه از یک سو و تحولات داخلی ایران و کاسته شدن از درگیری هـای نظـامی از سوی دیگر داشت .
در دوره نادرشاه و همزمان با حذف منصب قورچی باشی از فهرسـت مناصـب نظـامی ایران (شعبانی : ١٣٨٨؛ ج ١ ٦٨٢) نسقچی ها دارای هویتی مستقل شدند و بـه عنـوان امـرای نظامی در تشکیلات دربار جای گرفتنـد(مـروی :١٣٦٨؛ ٥٤٣؛ گلسـتانه :٢٥٣٦؛ ٥٤).
تحولات اداری منصب نسقچی در دوره قاجاریه پس از بر تخت نشستن آغامحمدخان و تا سال های پایانی حکومت فتحعلی شـاه همچنـان منصب نسقچی در تشکیلات دربار قاجاری به عنوان یکی از مناصب درباری حضور داشت و نسقچی باشی ها نیز به مانند ادوار پیشین به عنوان امـرای نظـامی نیـز شـناخته مـی شـدند (محمـود میـرزا: ١٣٩٠، ٨٩؛ خـاوری شـیرازی : ١٣٨٠؛ ٢٨٥.
حضور این دو را شاید به توان مقوم این نظر دانست که منصب نسقچی باشـی در دوره اول قاجار در دربار تهران و تبریز در اختیار قبیله افشار بوده است .
(
, 
, 
)
