پژواک در فضای تهی/ اهمیت خلأ در هنر اسلامی Journal Article

"کاربرد خلاء یکی از نتایج بسیار مهم و بلافصل اصل‌ متافیزیکی توحید است برای هنر(اگرچه این تنها ثمره اصل‌ توحید نیست)،چراکه تقریبا هر صورتی از هنر اسلامی به‌ نحوی از انحاء با این اصل یا پیامدهای این اصل در جهان‌ کثرات پیوند دارد. این گریز از تشبه به جسد ولو به‌ صورت نمادین بر هر شکل انضمامی از الوهیت،همان‌قدر از تاکید اسلامی بر وحدت الوهی نشات می‌گیرد که از غیاب‌ هر شمایلی که خدا-انسان را نمادینه می‌سازد یا تجسدی‌ که در دیگر سنت‌ها یافت می‌شود،چراکه تصاویر مقدس‌ آن‌چنان که در مسیحیت یافت می‌شود در اسلام دیده‌ نمی‌شود،انسان نمی‌خواهد که به هر طریق ممکنی با تصویر کردن انسان کامل خویش را مطرح کند ممنوعیت‌ و حرمت نقاشی کردن تصویر انسان کلی(انسان کامل)که‌ نزدیک‌ترین مصداق اسلامی برای خدا-پادشاه در سایر مذاهب است،به اندازه حرمت تصویر کردن الوهیت است. منع شمایل‌نگاری‌3که امکان تشخیص حضور الهی را در تصویر یا شمایل نفی می‌کند،شاهد معتبری است تا اهمیت‌ معنوی خلاء را در ذهن مسلمان تشدید کند و همین خاطر به مانند آنچه در اصل متافیزیکی توحید دیده می‌شود،خلاء به عنوان عنصری مقدس وارد هنر اسلامی می‌شود4. از همین روست که استفاده از خلاء در هنر اسلامی به همراه به کارگیری هندسه و گونه‌های‌ دیگر نمادگرایی انتزاعی تنها راهی است که می‌توان از قبل آن‌ در ابزار هنری و معماری وحدتی را نشان‌ داد که در آن واحد در هر جایی است‌ و فراسوی هرچیز."