Abstract:
روش تحلیل گفتمان روشی است که در دو دهه اخیر بسیار طرفدار پیدا کرده است. در علوم اجتماعی و ارتباطات آن چه تا پیش از آن به عنوان یک روش مطرح بود، تحلیل محتوا (کمی و کیفی) بود، اما در هر دو روش مشکل اصلی آن بود که به ایدئولوژی زیربنایی تولید متن نمی توانستیم راه ببریم. اگرچه تحلیل محتوا مدعی بود که مضامین پنهان را هم می تواند کشف کند، تحلیل محتوا روشی چندان قوی نبود که از عهده چنین کاری برآید. روش تحلیل گفتمان برعکس چنان سامان یافته است که این قدرت تحلیلی را دارد که به مدد آن محقق بتواند ایدئولوژی پنهان در آن را کشف و به این ترتیب نیروهای سیاسی و اجتماعی موثر در تولید متن را آشکار کند. در تحلیل گفتمان گفته می شود که چرا یک «متن» تولید می شود و این متن چگونه بین گروه خودی و بیگانه (دیگری) تمایز قائل می شود. بنابراین، نظریه تحلیل گفتمان مفاهیم لازم نظیر هویت، خود و دیگری، ایدئولوژی و قدرت را به هم پیوند داده است. بااین حال، در روش تحلیل محتوا دشواری هایی وجوددارد؛ این دشواری ها در روش تحلیل گفتمان لاکلاو و موفه و فرکلاف آن است که تا حدودی دلبخواهی به نظر می رسد و همین امر هم اعتبار آن را مسئله ساز می کند. این دلبخواهی بودن به دلیل آن است که نخست، مراحل روش در برخی از موارد به صورت گام به گام برای کاربران روش روشن نیست؛ ازدیگرسو، تفسیر کیفی واژگان و جملات هم بر سردرگمی ها می افزود. محققان مختلف راه حل های مختلفی برای این موضوع اندیشیده اند؛ از جمله باید از کار دکتر بشیر در روش پدام (روش عملیاتی تحلیل گفتمان) نام برد که گام های روش فرکلاف را با دقت بیشتر دنبال و آن ها را تقویت کرده است. نمونه های عملی این روش در کتاب تحلیل گفتمان رسانه های جهان عرضه شده است. این روش به صورت روشن به کاربران می آموزد که برای کاربرد روش تحلیل گفتمان چه باید بکنند. این موضوع به خصوص برای دانشجویان علوم اجتماعی و ارتباطات از اهمیت برخوردار است. با این حال هنوز در برخی از جهات این روش محتاج کار بیشتری است. در نمونه های عملی ارائه شده هنوز یک نظریه سیاسی یا جامعه شناختی مشخصی برای تحلیل نهایی وجودندارد.
Machine summary:
کلیدواژه ها تحلیل گفتمان ، فرکلاف ، روش عملیاتی تحلیل گفتمان (پدام ) مقدمه مقاله های گردآمده در کتاب عمدتا پیش از این در نشریه های علمی و پژوهشی به چاپ و به دست علاقه مندان و پژوهشگران رسیده است .
٤. نگارش مقاله های متعدد و راهنمایی پایان نامه هایی که نتایج برخی از آن ها به عنوان فصول کتاب عرضه شده از محسنات این روش است .
روش عملیاتی تحلیل گفتمان (پدام ) روش پدام ، به صورت کلی همچون روش فرکلاف ، شامل سه مرحلۀ کلان «توصیف »، «تفسیر» و «تبیین » است که این سه مرحله به پنج سطح تحلیلی «سطح -سطح »، «عمق - سطح »، «سطح -عمق »، «عمیق » و «عمیق تر» تقسیم شده اند.
در این مرحله عمدتا کلیۀ مسائل مرتبط با متن و زمینه از فرامتن های مختلف ، به وسیلۀ تحلیل گر مورد توجه قرار گرفته ، معناهای پنهان و ناگفته ها، مورد جست وجو و درنهایت کشف قرارمی گیرند.
٣. کتاب در شکل فعلی برای محققان یا دانشجویانی که خواهان نمونه های عملی سال ستاوستاشن ا٥ره١٣٠٩ برای روش پدام هستند، بسیار مفید و از نظر دامنۀ جریان های رسانه ای قابل قبول است ؛ اما، برای خود روش هنوز نیازمند کتاب جدیدی هستیم و مسائل بسیاری می تواند برای 311502 کسانی که به خود روش شناسی تحلیل گفتمان علاقه مند هستند، باقی بماند که کتاب پاسخگوی آنان نیست .
روش پدام حداقل طی یک دورل پنج ساله به آزمایش گذاشته شده است ؛ دورانی که برخی از مهم ترین جریان های سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی ایران و جهان رخ داده است .