Abstract:
مؤلفههای گوناگونی در شکلگیری تاریخ اجتماعی هر ملت یا پیروان هر مذهبی مؤثر است. بررسی همهجانبه تاریخ اجتماعی هر ملتی، نیازمند توجه به تمامی علل و عواملی است که در فرآیند شکلگیری تاریخ اجتماعی آنها دخالت دارد. از جمله این علل و عوامل، توجه به کارکردهای دین و مذهب است که از مؤلفههای بسیار تأثیرگذار در تاریخ اجتماعی و هویت جمعی ملتها به شمار میرود. نوشتار حاضر از روش تاریخنگاری مکتب آنال، و با نگاه و گرایش جامعهشناسانه به تاریخ، برای بررسی نقش دین و مذهب تشیع در ایران عصر صفوی بهره جسته است. مهمترین دستاورد و یافته این نوشته، شناسایی و تحلیل برخی از باورها، آیینها، نهادها، و نمادهای شیعی است که در فرآیند شکلگیری هویت جمعی ایرانیان این دوره، نقش و کارکرد مثبتی داشته است. از اینرو این نوشتار عوامل و موضوعاتی را بررسی کرد که در عملکرد و رفتار اجتماعی ایرانیان عصر صفوی، تأثیرگذار بود و با تقویت هویت شیعی در جامعه ایرانی، از سویی زمینه جدایی آنان از جوامع غیرشیعی، و از دیگر سو مقدمات شکلگیری ملت و کشور شیعی مستقلی را فراهم کرد.
Machine summary:
این نوشتار بر پایه مؤلفه های یادشده نقش آموزه های شیعی در ابعاد تاریخ اجتمـاعی ایرانیان دوره صفوی را بررسی می کند؛ عواملی که تأثیر بسیار شـگرفی در شـکل گیـری هویت ملی و مذهبی ایرانیان از خود به جا گذاشت و تا کنون نیز عامل تعیـین کننـده ای در حرکت های فرهنگی و اجتماعی این ملت محسوب می شود.
میرزا عبدالله افندی میگوید: شیخ علی کرکی خود از بلاد جبل عامل و دیـار شـام و عـراق بـه ولایـت ایـران آمده و آخرالامر بـه اشـفاقات شاهنشـاهی سـرافراز گشـته و بـه فرمـوده آن دو پادشاه دین پناه ، این پیشوای دین ، به جهت هـر یـک از شـهرهای ولایـت ایـران مرشد و معلم تعیین کرده ، بلکه به هر ده و قصبه نیز و در هر مکانی بـه مناسـب مردم آن به زبان معلمان از طلبه علم ، عربی لسان یا فارسی و ترکی زبان فرسـتاده ، مردم هر ناحیه را به لغت خودشان به دین و آیین شیعه راهنمایی نمـوده ، حـلال و حرام مذهب حق را به مردم آموخته میکرده اند تا آنکه رفتـه رفتـه آن معلمـان ، به سعی و جهد خود، مقدمه شیعگی و ایمان و معرفـت مسـائل دیـن مؤمنـان را در آن زمان در دل های شیعیان ایران می دادند (افندی، ۱۴۰۱: ۱۵-۱۶).
عزاداری محرم و عاشورا عزاداری دهه محرم و عاشورا از دیگر آیین های مذهبی اسـت کـه در شـکل گیـری تاریخ اجتماعی شیعیان ، به ویژه در ایران عصر صفوی، بسیار تأثیرگـذار بـوده اسـت ، تـا جایی که برگزاری این آیین به یکی از شعائر ارزشمند مکتب تشیع تبـدیل شـده اسـت .