Abstract:
کشور عراق در زمرۀ مهمترین همسایههای کشور ماست که طولانیترین مرزهای خشکی را نیز با ایران داراست و بهتبع آن، همواره اشتراکات، مناسبات و روابط اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، و بهخصوص فرهنگی و مذهبی چشمگیری با هم داشته و دارند. در همین زمینه مطالعۀ جایگاه شریعت در نظام حکومتی این کشور با عنایت به ظرفیتهای موجود در اندیشۀ سیاسی شیعه اهمیت ویژهای دارد. این پژوهش در تلاش است تا جایگاه شریعت در نظام حقوقی کشور عراق را تبیین و ارزیابی کند. در این زمینه ابتدا نظام حقوقی موجود، در حوزهای که با مفهوم شریعت تلاقی دارد، ترسیم شده است. از سویی دیگر برای سنجش آنچه هست (جایگاه فعلی شریعت در نظام حقوقی عراق)، با آنچه باید باشد (بهعنوان وضعیت مطلوب)، نیازمند معیاری است که مناط و ملاک آن قرار گیرد؛ازاینرو بهاختصار وارد مسائل مبنایی و جنبههای ماهوی بحث شدهایم. در این تحقیق، تحصیل این معیار، متکی به آرای علامه شهید سید محمدباقر صدر است. در حقیقت پرسش اصلی این پژوهش تطابق یا عدم تطابق نظام حقوقی کشور عراق با معیار مذکور است. پس از بررسی سیر تطور جایگاه شریعت در قوانین اساسی عراق و ذکر تاریخچهای مختصر از تحولات مربوط، بهمنظور پاسخ به پرسش اصلی، بررسی مؤلفههای مزبور (ساختار جمعیتی، قانون اساسی، رویکرد بینالمللی و مبنای ایدئولوژیکی تشکیل حکومت) نشان میدهد این کشور با وجود تلاشی که در جهت نهادینه کردن شریعت در حکومت داشته است، با خلأهایی بنیادین در اجرا کردن دین در مناسبات حکومتی و ایجاد حکومت مطلوب مواجه میشود. علل ایجابی چون دخالت خارجی و ساختار جمعیتی، از یک سو و علل سلبی چون رویکرد نظری علمای برجسته و مرجعیت در زمینۀ حکومت از سوی دیگر در این نتیجه تأثیرگذار بوده است.
This research has tried to assess and explain the position of the religion in the governmental system of Iraq. In this regard، the cross field of current governmental system and concept of religion has been traced. On the other hand to compare what it is (the current status of the religion in the governmental system of Iraq)، and what should be (as desired conditions)، it is required to measure them via determined parameter; actually the main question of this study refers to compliance or non-compliance of the legal system of Iraq with the mentioned parameter. Therefore the basic issues and substantive aspects are surveyed briefly. In this research، studying the parameter is based on the votes of Allameh Seyyed Mohammad Baqir al-Sadr. After surveying the evolution of the religion position in the constitution laws of Iraq and the history of relevant developments، in response to the main question، the review of the components (demographic structure، constitution، international approach and ideological basis of government) shows this country Despite the tries to institutionalize the rule of religion in government، still is faced with fundamental gaps to implement the religion sentences due to establish the good governance.
Machine summary:
"org//http: of-iraq) در کنار فرامین صادره از سوی جوامع بین المللی در زمینۀ بایسته های تدوین قانون اساسی مانند ضرورت تأکید بر تضمین تمام اشکال حقوق بشر به طور تجزیه ناپذیر ( Amnesty ٢٠٠٥:٥ ,international) بر جو دانشگاهی- حقوقی کشور بی تأثیر نبوده و به اتخاذ رویکردهای منفی یا ممتنع در مورد انواع احکام اسلامی مرتبط منجر شده است .
ورود اسلام به نظام حکومتی عراق از دیدگاه آیت الله سیستانی منوط به خواست مردم بود، هرچند ایشان به علت مسلمان بودن اکثریت جمعیت عـراق ، نسـبت به چنین خواستی ظن قوی داشتند و در پاسخ به پرسش از موضع ایشان در باب جـاری شـدن امر شریعت در حکومت عنوان کردند که : «از آنجا که اکثریت ملت عراق مسلمان هستند، قطعـا نظامی را برمی گزینند که باورهای مقدس شریعت اسلام را محترم شمرد» (الخفـاف ، ١٣٩٢: ش ٥٢)، البته تجلی این امر در قانون اساسی را منوط به تدوین قانون اساسی به دسـت نماینـدگان منتخب ملت کرده اند که آنگاه ارزش ها و آموزه های اسلامی در قـانون تبلـور مـییابنـد (همـان : سند ٤١).
موضوع دیگری کـه از تطبیـق آنچـه در عـراق رخ داده اسـت بـا مواضـع آیـت الله سیستانی برداشت میشود، آن است که ایشان در واقع بر ضرورت وجود حکومت تأکید دارنـد و نه ضرورت تحقق حکومت الهی که همان حکومت کردن کتاب خدا بر مردم است (اسـماعیلی و دیگران ، ١٣٩٢: ٣٢)، چراکه در صورت اخیر مردم با قبول اسلام و تمایل به حاکم شدن کتـاب خدا بر ایشان ، اصول و قوانین از پیش تعیین شده ای را میپذیرند که توسط ارادة الهی مشـخص شده است ، ازاین رو حرکت جمعی مردم باید به سـوی ایـن قواعـد مـدیریت شـود."