Abstract:
کویرها به عنوان پدیده های ژئومورفولوژیکی نشان دهنده قلمرو آب و هوای خشک هستند که در آن ها میزان و تعرق بالقوه سالانه ، بیشتر از متوسط بارش سالانه آن است . کویرها از دیدگاه صاحب نظران مختلف دارای ویژگی هایی می باشند که مهمترین آن ها عبارتند از: ویژگی پلایایی بودن برخی از آن ها که ویژگی ژئومورفولوژیکی و هیدرولوژیکی می باشد، بالابودن سطح ایستایی در آن ها، بالابودن میزان نمک ها در خاک و آب های زیرزمینی ، دارابودن تبخیرسطحی شدید، پوشش گیاهی و... . ایجاد اکثر کویرها در رابطه با شرایط آب و هوایی عصرهای یخبندان و بین یخبندان در دوره کواترنر می باشد. در دوره کواترنر طی عصر یخبندان و دوره های بارانی در اثر ورود آب های حاصل از ذوب برف ها و طغیان رودخانه ها کویرها به صورت دریاچه هایی درمی آمدند و در دوره های گرم وخشک در اثر تراکم حجم عظیم رسوبات و تبخیر شدید سطحی دریاچه ها ابتدا تبدیل به باتلاق و سپس کویرها شده اند. در حال حاضر نیز به علل ویژگی نفوذناپذیری سطح کویرهای بسته در برخی از سال ها که بارندگی مناسب است ، سطح آن ها تبدیل به دریاجه های موقت شده وسپس در فصل خشک مجددا به حالت کویر درمی آیند. تغذیه لایه های آبدار کویر در عصر حاضر نیز بیشتر از طریق جریان های زیرسطحی است که از طرف کوهستان های مشرف به آن ها با استفاده از شیب هیدرولیکی به کویرها می رسند. تابش شدید آفتاب و وزش بادهای شدید میزان تبخیر را به بیش از ٣٠٠٠ میلی متر در سال نیز می رساند و در اثر تبخیر در سطح کویرها قشرهای نمکی ایجاد می شوند که برحسب نوع نمک شکل کویرها متغیر می شود.
Machine summary:
"سطح کویرها برحسب اینکه در تشکیل آن ها چه موادی وجود داشته باشد از مورفولوژی های خاصـــی برخوردار می شوند کــه خـود می توانـد مـوضوع مقالـه ای دیگــر باشـد ولی به طور خلاصه اشکال کویرها را می توان به صورت های زیر بیان کرد: ١) کویرهای پوشیده از یک قشر نمکی سفید (کویر مزینان ، کویرشمال جندق ) ٢) کویرهای خاکستری با جوشش های نمک (کویر مرکزی ) ٣) کویرهای چربه (دشت کویر جنوب تاقدیس معلمان ) ٤) کویرهای پلی گون (کویر طبقه ، دشت کویر) ٥) کویرها با منظره زمین های شخم زده (دشت کویر، کویر عروسان ، کویر طبقه ) ٦) کویرها با زمین های پف کرده (کویر دامغان ، شمال جندق ) نتیجه گیری با توجه به مطالب ارائه شده کویر ها در آب و هوای خشک (تبخیر و تعرق بالقوه بیشتر از بارش سالانه ) به وجود آمده اند و نیز پدیده های ژئومورفولوژیک هیدرولوژیکی هستند که در دوره کواترنری در پی انتقال حجم عظیمی از مواد آبرفتی به داخل چاله های ساختمانی و نقاط پست داخل ایران ایجاد شده اند."