Abstract:
در تاریخ سرزمین ایران توجه به استحکامات دفاعی، به عنوان یک عامل موثر در بقای مراکز سکونتی، مورد اهتمام بوده است. مطالعه ی این ساختارهای دفاعی، اطلاعات مفیدی از این گونه معماری ارائه خواهد داد. پس از رخداد زلزله ی شهر بم در سال 1382 هـ.ش.، توجه به مجموعه ارگ بم که دچار ویرانی گسترده شده بود، جلب گردید و مطالعه و پژوهش های روشمندی در بخش های مختلف این مجموعه ثبت شده در فهرست میراث جهانی آغاز گردید. مطالعه ی حاضر، در حدفاصل سال های 87-1384 هـ.ش. باهدف معرفی و بازشناسی ساختار دفاعی حصار جنوبی ارگ بم صورت گرفت. در این تحقیق که با نگاه علمی و تحلیل منطقی براساس تمرکز بر یافته ها و مشاهدات عناصر و کالبدهای مجموعه ارگ صورت گرفته است؛ با مطالعه و کاوش در حدفاصل برج های شماره 8 و 9 از مجموعه ی برج های حصار جنوبی ارگ بم، از پایه ی حصار تا خندق پیرامون آن و با دقت بر نویافته ها در کالبد معماری این محدوده، مشخص گردید، توصیفی که تاکنون از ساختار دفاعی بم در اسناد، گزارش ها و تصاویر آمده، در واقع بیانگر، حجمی از انباشت آوار تاریخی ناشی از تخریب ها و آثار برجای مانده از تحکیم حصار و باروها در طی قرون گذشته بوده است که به شکل یک سطح شیب دار از مجاور حصار تا خندق و در پیرامون کلیه ی اضلاع ارگ دیده می شود. در واقع ساختار دفاعی، علاوه بر حصار و خندق، شامل دیواری حدفاصل خندق تا حصار و همچنین شیبی ملایم از خاک بکر بوده که از روی دیوار نویافته تا پایه ی باروی ارگ ارتفاع می یافته است. این مجموعه، در قالب یک نظام یکپارچه دفاعی عملکرد داشته است. با آشکار گشتن لایه های متعدد، همراه با ابعاد خشت های متنوع در کالبد حصار و باروها؛ تعدد دوره های بازسازی و تحکیم این حصار سترگ در طول تاریخ مشخص گردید و با توجه به وضعیت استقرار ارگ در پایین تر از سطح زمین های مجاور، استفاده از خاک محیط جهت ساخت مجموعه ارگ قطعی است.
Machine summary:
"، موفــق بــه شناسـایی سـاختار دفاعـی اصلـی ارگ در بخشـی از جبهـه جنوبـی گردیدنـد کـه در راسـتای دســت یابی بــه پاســخی بــرای سؤالاتیســت از جملــه : ١- آیــا ســیمای بصــری حصــار موجـود، همـان سـاختار کالبـدی سیسـتم دفاعـی اسـت ؟ ٢- مصالـح موردنیـاز بـرای چنیـن ساخت وســازی از کجــا تأمیــن گردیــده اســت ؟ ٣- ســاختار دفاعــی یکپارچــه بــوده و یــا از لایه هــای متعــدد تشــکیل گردیــده اســت ؟ روش تحقیق پژوهـش حاضـر، بـا رویکـرد تحلیلی-اکتشـافی، در جهـت شـناخت کالبـد اصلـی -حصـار دفاعـی ضلـع جنوبـی ارگ بـم - انجام یافتـه اسـت و همـراه بـا ثبـت و مسـتندنگاری کامـل ، مشــاهدات میدانــی و بررســی باستان شناســی کــه بــا نقشــه برداری از عــوارض و یافته هــای معمــاری موجــود، همــراه گردیــد و تجزیه وتحلیــل نویافته هــا بــا رهنمودهــای «شــهریار عـدل » و «مسـعود آذرنـوش »، توصیـف گردیدنـد و در ایـن مسـیر سـعی در اسـتناد بـه معدود کتــب ، ســفرنامه ها و گزارش هــای مرتبــط بــا ارگ بــم گردیــده اســت .
برج و باروهای ارگ بم بـرای مجموعـه ی ارگ بـم ، بـا وسـعتی در حـدود ٢٠ هکتـار، چهـار حصـار میتـوان برشـمرد کــه حصــار بیرونــی، به عنــوان عظیم تریــن و حجیم تریــن ســاختار معمــاری مجموعــه بــا ارتفـاع نزدیـک بـه »١٨ متـر و عـرض مسـیر تـردد در قسـمت مـرد گـرد، در حـدود ٦ متـر بـوده اسـت » (کریمـی، ١٣٧٨: ٢٤٥) کـه در بخش هـای مختلـف ، ایـن عـرض متغیـر بـوده و در فواصــل نامنظمــی بــه برج هایــی منتهــی شــده کــه دارای ابعــاد و تناســبات متفاوتــی میباشــند."