Abstract:
حساب ذخیره ارزی در برنامه های سوم و چهارم با دو وظیفه "ثبات بخشی به بودجه در مواقع
کاهش درآمدهای نفتی و جلوگیری از آسیب رساندن شوک های نفتی به تعادل اقتصاد کشور" و
"پس انداز بخشی از درآمد حاصل از نفت برای نسل های آینده با تبدیل درآمدهای نفتی به
سرمایه گذاری مولد"، به تصویب رسید و عملیاتی شد.
واگذاری این دو نقش به طور همزمان به حساب ذخیره ارزی موجب شد که در عمل با هدف
تسریع در اجرای طرح های عمرانی و رفع برخی مشکلات اعتباری بودجه سنواتی، 90 درصد
منابع حساب ذخیره ارزی توسط دولت هزینه شود و تنها 10 درصد منابع صندوق به صورت
تسهیلات به بخش غیردولتی پرداخت شود. با استفاده از تجربه ناموفق حساب ذخیره ارزی،
ساختار صندوق توسعه ملی در برنامه پنجم توسعه به گونه ای طراحی شد که موجودیت حساب
ذخیره ارزی فقط برای تعادل بخشی به بودجه عمومی کشور و حفظ ثبات آن تداوم یابد و به
منظور تبدیل بخشی از درآمدهای حاصل از نفت، به منابع و سرمایه های زاینده اقتصادی صندوق
توسعه ملی تاسیس شود. مبانی نظری استفاده از عایدات منابع طبیعی پایان پذیر بیان می کند که
این منابع، ثروت بین نسلی تلقی می شوند و مصرف عایدات حاصل از استحصال این منابع باید بر
اساس بهینه یابی بین دوره ای مطلوبیت اجتماعی تعیین شود. رعایت این قاعده ایجاب می کند که
در طی زمان با توجه به رشد جمعیت کشور ثروت سرانه آحاد مردم ثابت بماند. بدین ترتیب در
زمانی که عمر منابع به پایان می رسد، ثروتی معادل ارزش حال ثروت نفت و گاز به صورت
دارایی های مالی خواهیم داشت. پایبندی به این قاعده ایجاب می کند که سهمی از عایدات نفت
و گاز به حساب صندوق توسعه ملی واریز شود. موفقیت صندوق ملی توسعه و مدیریت بهینه
درآمدهای نفت و گاز در ایران، در گرو اصلاح ساختار سازمانی دولت و رفتار مالی آن است.
Machine summary:
"همچنین در این اصلاحیه ارقام مربوط به درآمد حاصل از صادرات نفت در سالهای ١٣٧٩ و ١٣٨٠ در جداول پیش بینی درآمدهای ارزی تغییراتی یافت و دولت اجازه یافت تا معادل ٥٠ درصد حساب ذخیره ارزی را برای سرمایه گذاری و تأمین بخشی از اعتبارات مورد نیاز طرحهای تولیدی و کارآفرینی صنعتی، معدنی، کشاورزی، حمل و نقل و خدمات فنی و مهندسی در اختیار بخش غیر دولتی قرار دهد.
در مجموع برخی اشکالات حساب ذخیره ارزی به شرح زیر بود: مجاز بودن استفاده از وجوه حساب ذخیره ارزی برای تأمین مصارف بودجه عمومی دولت (طبق شرایطی)؛ عدم وجود ارکان مستقل برای سیاست گذاری، اجرا و نظارت در رابطه با منابع و مصارف؛ تداخل نقش تثبیتی و نقش توسعه ای حساب؛ اصلاح پیدرپی مواد قانونی مربوطه و عدم پایبندی قوه مجریه و قوه مقننه در دورههای مختلف به مصوبات قانونی؛ شفاف نبودن مسئولیت بانک ها و تداخل آن با مسئولیت های هیأت امنای حساب ذخیره ارزی در رابطه با طرحهای بزرگ؛ عدم امکان حسابرسی مستقل ؛ با استفاده از تجربه ناموفق حساب ذخیره ارزی، ساختار صندوق توسعه ملی در برنامه پنجم توسعه به گونه ای طراحی شده است که : موجودیت حساب ذخیره ارزی فقط برای تعادل بخشی به بودجه عمومی کشور و حفظ ثبات آن تداوم یابد؛ به منظور تبدیل بخشی از درآمدهای حاصل از نفت ، به منابع و سرمایه های زاینده اقتصادی، صندوق توسعه ملی تأسیس شود."