Abstract:
روایات تفسیری مهمترین منبع فهم اهل البیت (ع) از قرآن کریم است. اهل بیت (ع) مفسر واقعی کلام وحی هستند و در فهم قرآنی جایگاه ویژهای دارند (مطلع). در این پژوهش با بررسی روایات واژهمحور در تفسیر قرآن یا همان لغوی در اصول الکافی که نمونه آماری ماست، ضمن وجوه معناشناسی این روایات، روششناسی تفسیر واژگانی اهل بیت ذیل آیات قرآن هم تحلیل و بررسی شده است (هدف). این مقاله با روش تحلیل محتوا شکل گرفته است (روش). بررسی این روایات نشانگر آن است که ضمن اعتبار مضمونی این روایات، روش اهل بیت در تبیین لغوی واژگان شیوههای مختلف و متمایز با روشهای رایج لغتشناسان و کتابهای لغت است؛ چراکه معصوم عموما به وجوهی دیگر غیر از معناشناسی صرف لغت پرداخته است؛ وجوهی که جنبه معناشناسی قرآنی آن بر اساس فهم الهی بیشتر مدّنظر است تا تبیین لغوی اهل زبان (نتایج و دستاوردها).
Machine summary:
در مقاله اخیر نیز تنها بهطور کلی نمونههایی از این روایات نقل شده؛ اما در این مقالات هرگز بهطور جزئی روش اهل بیت (ع) در بحث معناشناسی واژگان آیات، تحلیل و بررسی و استنتاج نشده و کمتر بدان توجه شده است و ازاینرونوآوریها در مقاله حاضر عبارتند از: نخست، گزینش منبعی چون الکافی و آن هم بخش اصولالکافی همچون یک نمونه جامعه آماری مشخص و معتمد و از طرفی محتوای آنها نیز در نمونههای بسیاری تأیید شده است.
صنوف این روایات در توضیح واژگان عبارتند از: الف) اسلوب زبان و ادبیات عرب: از آن جهت که قرآن کریم بر اساس اسلوب متداول عرب نازل شده است، در بسیاری از نمونهها پیام کلی آیات غامض و پیچیده نیست؛ اما وجود برخی واژگان سوالهایی را در ذهن مخاطب ایجاد میکند (مودب، 1391، ص18)؛ بنابراین اهل بیت به معنای واژه با توجه به ادبیات عرب و حتی ریشهیابی و اشتقاق آن واژه میپردازند و نمونههای کاربرد آن را در زبان عرب برمیشمرند.
رفع ابهام معنا در کاربرد قرآنی در روایات ذیل معصوم معنای این واژه را در کاربرد آن در آیه قرآن کریم معنا کرده است که در آنها حتی در نمونههایی با معنای لغوی و اصطلاحی آن کاملا متفاوت است؛ بهعبارتی واژهشناسی معصوم در این روایات تنها به فهم معنای قرآنی و تفسیری آن اعتنا دارد و آنها در جامعه آماری مدنظر عبارتند از: 1-«إن فی ذلک لذکری لمن کان له قلب» ( ق: 37) یعنی عقل (کلینی، همان، ج 1، ص34).