بررسی و نقد ادله شهید مطهری در ازلیت زمانی عالم Journal Article

بسیاری از فیلسوفان بر این باورند که عالم ماده، ازلی است و نقطه آغاز ندارد. این مقاله به بررسی استدلال های شهید مطهری بر ازلیت زمانی عالم می پردازد که عبارت اند از: 1. لزوم پیشی گرفتن ماده و زمان بر هر حادث زمانی؛ 2. امتناع حدوث زمان از بررسی حقیقت زمان؛ 3. قاعده دوام فیض الهی؛ 4. امتناع تخلف معلول از علت تامه. شهید مطهری در بسیاری از موارد، دلالت ادله مشهوری را که بر ازلیت زمانی عالم اقامه شده است، تمام نمی دانند و از این رو در چند مورد، بیان جدیدی برای اثبات این موضوع دارند. نتیجه بررسی و نقد استدلال های ایشان، این است که این ادله نیز مناقشه پذیر، و از اثبات مقصود خویش ناتوان اند.

دوفصلنامۀ علمی تخصصی فلسفۀ اسلامی سال دوم / شمارة دوم / پیاپی ٣ / پاییز ـ زمستان ١٣٩٥ بررسی و نقد ادله شهید مطهری 1 در ازلیت زمانی عالم 2 محمد صادق کاویانی چکیده بسیاری از فیلسوفان بر این باورند که عالم ماده ، ازلی است و نقطه آغاز ندارد. 1 فارغ از نزاع متکلمان و فیلسوفان ، با توجه به اهمیت بالای مسئله حدوث عالم در متون دینی و از طرفی به دلیل برخی دستاوردهای کیهان شناسی معاصر،٢ شایسته است بار دیگر ادلۀ ازلیت زمانی عالم بازبینی شود؛ زیرا اگر دلالت این ادله بر نفی آغازمندی زمانی عالم تمام نباشند، اصرار غالب فیلسوفان بر ازلیت زمان و عدم تناهی آن بیوجه خواهد بود؛ چنان که برخی فلاسفه متقدم ٣ و متأخر٤ به این مسئله اعتراف داشته و دارند؛ تا جاییکه حتی قائلان به ازلیت زمانی عالم نیز در برخی موارد، این مسئله را جدلیالطرفین محسوب کرده اند؛ چنان که ابن سینا در کتاب شفاء می گوید: «ما یقع فیه شک وهو موضع شک ، إما لیقاوم الحجج فیه ویکافیها ، وإما لفقدان الحجج فی الطرفین جمیعا، أو بعدها عن الأمر المشهور مثل حال العالم أ هو أزلی أم لیس ». 5 البته این مسئله همواره از جهات گوناگونی بررسی شده است ؛ از طرفی بیشتر فیلسوفان به قدم عالم ماده قائل بودند و متکلمان به نقد دلایل ایشان اهتمام داشتند، و از جهتی دیگر، متکلمان تناهی زمانی عالم را از جانب ابتدا اثبات میکردند که مورد قبول فلاسفه واقع نمی شد؛ اما برخی فلاسفه ضمن ناتمام دانستن ادله مشهور فلاسفه ، با روشی متفاوت از متکلمان به تبیین حدوث زمانی عالم میپرداختند.