Abstract:
در ﺳﺎل ﻫﺎی اﺧﯿﺮ، ﭘﺪﯾﺪة اﻓﺮاط ﮔﺮاﯾﯽ ﺑﺎ ﺷﻌﺎرﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ، ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮی ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﺑﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻧﻮاﺳﺘﻘﻼل آﺳﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی ﺗﺤﻤﯿﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ. اﮔﺮ اﯾﻦ ﭘﺪﯾـﺪه ﮐـﻪ ﺑـﺎ اﻋﺘـﺪال و ﺗﺴﺎﻣﺢ اﺳﻼم و ﻓﺮﻫﻨﮓ راﯾﺞ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺳﺎزﮔﺎری ﻧﺪارد ﻣﻬﺎر ﻧﺸﻮد، ﺑﻌﯿﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺸـﮑﻼت و ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮی روی دﻫﺪ. ﻣﻘﺎﻟﮥ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎی ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ ﮔﺴﺘﺮش اﻓﺮاط ﮔﺮاﯾـﯽ در آﺳﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی، ﺑﻪ راﻫﮑﺎر ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﭘﺮدازد. ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎ ﻧﺸـﺎن ﻣـﯽ دﻫـﺪ ﮐـﻪ ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ- دﯾﻨﯽ ﺷﻮروی در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ، ﺑﺎ ﺗﺮوﯾﺞ دﯾﻦ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ زﯾﺎن ﻣﺬﻫﺐ رﺳﻤﯽ و اﻋﺘﺪال ﮔﺮای ﺳﻨّﺖ، از ﭘﯿﺶ، راه ﮔﺴﺘﺮش اﻓﺮاط ﮔﺮاﯾﯽ را ﻫﻤﻮار ﮐـﺮده اﺳـﺖ. از اﯾـﻦ رو، ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎ اﻓﺮاط ﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻘﻮﯾﺖ اﺳﻼم ﻓﻘﺎﻫﺘﯽ، ﺑﻪ وﯾﮋه ﻣﺬﻫﺐ ﺣﻨﻔﯽ، ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺬﻫﺐ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣـﺮدم در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺻﻼح ﺑﺎورﻫﺎ و ﺑﺮداﺷﺖ ﻫﺎی ﻧﺎﺻﻮاب و ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ از اﺳـﻼم، از ﮔﺴﺘﺮش اﻓﺮاط ﮔﺮاﯾﯽ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﮐﻨﺪ.
Machine summary:
"در باب افراط گرایی اسلامی در آسیای مرکـزی و نظریـه پـردازی افـراط گرایـی، بـه جاست که ضمن تأکید بر تفاوت مبانی اجتهاد و مرجعیت میان دو مذهب شیعۀ امامیـه و سنت ، نخست به تاریخ اجتهاد و ادوار فقه در مذاهب اربعۀ اهـل سـنت ، یعنـی مـذهب اکثریت مردم این منطقه توجه شود.
در همـان زمان در خانات بخارا به تنهایی، بیش از ١٢٠٠٠٠ نفر در ٦٤٤٠ مکتب و ١٣٢٠٠ نفر در مدارس علوم اسلامی فرا میگرفتند (٢٠ :١٩٥٥ ,Zenkovsky) مؤید این مشی، سیاست سنت پترزبورگ در قضیۀ تقابل جریان اصلاح طلب آسیای مرکـزی موسـوم بـه جدیدیـه است ، که به متفکران تاتارستانی، تحولات عثمانی و حرکت ترکهای جوان چشم دوخته بودند، با پایبندان به اسلام رایج معروف به قدیمیه و دولت روسیه از دستۀ اخیر حمایـت کرد و برای رسیدن به اهداف خود، در برابر اقدامات اصـلاح طلبانـۀ فرهنگـی- سیاسـی جدیدیه ایستاد (٣٨٥ :٢٠٠٠ ,Khalid).
با توجه به سابقه و کارآمدی مذاهب اربعۀ اهل سـنت در ترویج اعتدال و نیز در جلوگیری از بدعت و گسترش فرقه های نوظهور، به نظر میرسـد که تقویت اسلام فقاهتی بتواند با اصلاح باورهای اسلام عامیانه ، به گونه ای مؤثر از گسترش افراط گرایی در آسیای مرکزی جلوگیری کند؛ به ویـژه کـه مسـلمانان سـنی مـذهب ایـن منطقه ، پیرو مذهب فقهی ابوحنیفه هستند که از منظر پویـایی و تسـامح ، در میـان دیگـر مذاهب شاخص است ."