Abstract:
زبان فارسی دارای یک ترتیب سازهای غالب است. اما جملاتی نیز وجود دارند که ترتیب سازههایشان با ترتیب متعارف همخوانی ندارد و نشاندار هستند. تحقیقات نشان میدهد که ترتیب نشاندار تحت تأثیر عوامل نحوی، معنایی و کاربردشناختی پدید میآید. وقوع و توزیع صورتهای مختلف بیانگر این نکته است که صورتهایی که ترتیب سازهای نشاندار دارند، با اهداف مختلف گفتمانی و کاربردشناختی بکار گرفته میشوند. در این مقاله با اتکاء به دادههای زبان فارسی که از متون نوشتاری ادبی، علمی، داستانی، و روزنامهای گردآوری شده است، انگیزههای ممکن در انتخاب یک ترتیب سازهای نشان داده میشود و مشخص میشود که بکارگیری یک صورت خاص وضعیت گفتمانی، کاربردشناختی مختلف را باز مینماید که عبارتند از ایجاد تأکید غیرتقابلی با پسایند کردن فاعل، برجسته سازی یا ایجاد تقابل با پیشایندسازی مفعول صریح و قرار دادن آن در جایگاه کانونی ویژه هنگامی که پسایند میشود. همچنین پسایند کردن مفعول غیرصریح به هدف ایجاد تقابل.
Machine summary:
در این مقاله با اتکاء به دادههای زبان فارسی که از متون نوشتاری ادبی، علمی، داستانی و روزنامهای گردآوری شده است، انگیزههای ممکن در انتخاب یک ترتیب سازهای نشان داده میشود و مشخص میشود که بکارگیری یک صورت خاص وضعیت گفتمانی، کاربردشناختی مختلف را باز مینماید.
اهداف گفتمانی سازهها با ترتیب نشاندار عبارتند از: ایجاد تأکید غیرتقابلی با پسایند کردن فاعل، برجستهسازی یا ایجاد تقابل با پیشایندسازی مفعول صریح و قراردادن آن در جایگاه کانونی ویژه هنگامی که پسایند میشود.
اما در کنار صورتهای غالب، صورتهایی وجود دارند که ترتیب سازهها در آنها با ترتیب متعارف و آنچه پیشبینی شده است مغایرت دارد و بر این اساس ترتیبهای نشاندار محسوب میشوند.
جدول 1: ترتیبهای سازهها با انواع کانون در جملات لازم زبان فارسی(رضایی و طیب، 1385: 12) نوع کانون ترتیب سازهها گزارهای نهاد+ فعل فعل+ نهاد جملهای نهاد+ فعل محدود نهاد+ فعل نهاد+ فعل فعل+ نهاد در جملههای متعدی اگر نهاد عنصر کانونی باشد یا در ابتدای جمله قرار میگیرد یا بین مفعول و فعل.
این مطلب رضایی و طیب را به این نتیجه میرساند که در زبان فارسی جایگاه کانون نشاندار در آغاز جمله و کانون بینشان در جای اصلی خود است (همان: 13).
در ادامه رابرتز با معرفی ترتیب پیشفرض موضوعهای اصلی بهصورت «فاعل- (مفعول غیرصریح)- مفعول صریح- فعل» پیشایندسازی و پسایندسازی این سازهها را بررسی کرده است.
مفعول صریح را نیز میتوان با هدف ایجاد کارکرد گفتمانی در جایگاه نشاندار قرار داد و پیشایند کرد.