واکاوی وضعیت شرط خیار در نکاح Journal Article

مادۀ 1069 قانون مدنی ایران، شرط خیار در عقد نکاح را باطل دانسته، ولی در مورد تأثیر بطلان شرط بر عقد سکوت کرده است. این در حالی بوده که در فقه امامی افزون بر بطلان شرط خیار در نکاح، نظر مشهور بر مبطل بودن چنین شرطی است. حال، سؤال این خواهد بود که آیا بطلان این شرط بر ادلۀ محکمی استوار است و آیا باید شرط یادشده را از شروط صرفاً باطل به‌شمار آورد یا اینکه باطل دانستن قرارداد نکاح نیز لازم است. به‌علاوه آیا بطلان شرط خیار اختصاص به نکاح دائم دارد یا در نکاح منقطع نیز چنین خواهد بود. در این جستار با روشی توصیفی ـ تحلیلی به بازپژوهی موضوع از نظر فقهی و حقوقی می‌پردازیم و ضمن نقد و بررسی ادلۀ مختلف، به این نتیجه دست یافته‌ایم که در مجموع از نظر فقهی، نظر اقوی بطلان شرط در نکاح دائم (و نه منقطع) است و اصولاً این شرط موجب بطلان نکاح نیست. سکوت قانونگذار در مورد بطلان عقد نکاح نیز محمول بر پذیرش صحت عقد است. البته عدم تفکیک میان عقد دائم و منقطع در زمینۀ بطلان شرط خیار، قابل انتقاد و شایستۀ اصلاح محسوب می‌شود.

Article 1069 of the Iranian civil code has voided the condition of option in contract of marriage but it is silent about the effect of void of condition on contract while in the imami jurisprudence further than void of condition of option in marriage، the famous opinion is void of this condition. However the question is that if void of condition of option in marriage is based on the strong reasons and if the mentioned condition must be from the merely void condition or the void of marriage contract is necessary too? Moreover if the void of condition of option is appertained to perpetual marriage or there is in the temporary marriage? This search with descriptive method has researched the subject from the juridical and legal viewpoint and with the critic and study of different reasons has received to this conclusion that at all from the viewpoint of jurisprudence، the stronger opinion is void of marriage contract in perpetual marriage (no in temporary marriage) and the silence of the lawyer about the void of contract of marriage carried on acceptation of validity of contract. But non dissociation between the perpetual and temporary contract in the field of void of condition of option is critical and better to amendment.

نقد: در نقد این استدلال می توان همچون برخی فقیهان (اصـفهانی ، ١٤١٨: ٢٢٥) گفـت اگر فسخ نکاح در اثر شرط خیار، موجب ضرر زوجه باشد، از مـواردی اسـت کـه زوجـه ، خود با پذیرش شرط خیار، علیه خویش اقدام کرده و چنین ضررهایی با اسـتناد بـه قاعـدة لاضرر دفع شدنی نیست . نقد دلیل : در پاسخ می توان گفت همان گونه که برخی (اصفهانی ، ١٤١٨: ٢٢٣) نیز بیـان کرده اند، امکان برهم زدن نکاح از راه های مسلم دیگـر، همچـون خیـار عیـب (حـداقل در مورد عیوب خاص )، وجود دارد. نقد: در پاسخ می توان گفت اینکه طلاق و جدایی آداب ویژه ای دارد و همچنین شـارع میان موارد فسخ نکاح و سایر قراردادها تفاوت هـایی قـرار داده اسـت ، ملازمـه ای بـا عـدم پذیرش شرط خیار در نکاح و نیز حکمی بودن لزوم در نکاح ندارد و ضرورتا برای همگان چنین اطمینان و وثوقی ایجاد نمی شود. توضیح اینکه هرچند در فقه مذاهب چهارگانـة اهل سنت یعنی فقه حنبلی (ابن قدامه ، بی تا: ٤٥٢)، فقه حنفی (السرخسی ، بی تا: ١٥٠)، فقـه مالکی (ابن أنس الأصبحی ، بی تا: ١٩٥) و فقه شافعی (الشـافعی ، ١٤٠٣: ٨٧؛ النـووی ، بـی تـا الف : ٣٣٨؛ النووی ، بی تا ب: ٥٩٠؛ الأنصاری ، ١٤١٨: ٩٦؛ الشربینی ، ١٣٧٧: ٢٢٦) بـه بطـلان شرط خیار در نکاح تصریح شده و اختلاف ایشان در مبطل بودن شرط اسـت ، ایـن مسـئله به معنای نبود اختلاف نظر میان مسلمانان در زمینة بطـلان شـرط نیسـت ؛ زیـرا بـا بررسـی کتاب های مختلف ، این نتیجه حاصل می شود که مخالفت با بطلان شرط ، هرچند به صـورت نادر وجود دارد.