Abstract:
تاریخ نگاری اسلامی به شکل رسمی از زمانی آغاز شد که فرهنگ و تمدنی ترکیبی با الهام از آموزههای دینی و با بهره گیری از تجربیات ملل و تمدنهای دیگر، در سرزمینهای اسلامی و با رهبری خلفای عرب، ایجاد شد. تألیف تاریخ عمومی جهان و بهویژه تاریخ اسلام، از سویی با گسترش نهضت شعوبیگری همراه بود و از سوی دیگر با تأثیر فراوان فرهنگ و تمدن ایران پیش از اسلام در همه شؤون زندگی سیاسی و اجتماعی مسلمانان. از این رو مورخان مسلمانی که نسب ایرانی داشتند و زبان عربی را به عنوان زبان نوشتاری خود برگزیده بودند و نیز مورخان غیرایرانی که مجذوب فرهنگ و تمدن ایران پیش از اسلام شده بودند، در تاریخ نگاری خویش به شدت تحت تأثیر ایران دوره باستان قرار گرفتند و در آثار خود به بیان برتریها و امتیازات پادشاهان باستانی ایران پرداختند. پرداختن به جنبههای گوناگون تاریخ و فرهنگ ایران باستان و بیان شکوه و عظمت آن دوران و گاه حسرت خوردن بر تاریخ باستانی ایران، در آثاری که این مورخان بر جای نهاده اند، گاه بسیار پر رنگ و قابل توجه است. این مقاله به بررسی باستانگرایی در آن دسته از تواریخی که نویسندگان آنها ایرانی ـ عرب بودهاند، یا گرایشهای شدیدی به فرهنگ و تمدن ایران پیش از اسلام داشتهاند، پرداخته است .
Machine summary:
از این رو مورخان مسلمانی که نسب ایرانی داشتند و زبان عربی را به عنوان زبان نوشتاری خود برگزیده بودند و نیز مورخان غیرایرانی که مجذوب فرهنگ و تمدن ایران پیش از اسلام شده بودند، در تاریخ نگاری خویش به شدت تحت تأثیر ایران دوره باستان قرار گرفتند و در آثار خود به بیان برتری ها و امتیازات پادشاهان باستانی ایران پرداختند.
از جمله اصلی ترین مشخصه های تواریخی که در سده های سوم تا پنجم هجری به دست مورخان ایرانی ـ عرب و متأثر از اندیشه های شعوبی ، نگاشته شد، برجسته کردن تاریخ و فرهنگ و تمدن ایرانیان ، پیش از ظهور اسلام بود به گونه ای که صفحات بی شماری از این تواریخ به بیان سرگذشت پادشاهان ایرانی پیش از اسلام و آداب و فرهنگ و دین آن ها اختصاص یافته و برخی از این مورخان با نگاهی حسرت آمیز و نوستالژیک از این دوران یاد کرده اند.
از میان همه مورخان و نویسندگان سده های سوم تا پنجم هجری ، پنج تن در این مقاله به عنوان نمونه برگزیده شده اند: دینوری ، طبری ، مسعودی ، ابن مسکویه ، حمزه اصفهانی و ثعالبی ؛ زیرا اولا این مورخان و نویسندگان از شهرت بیشتری در میان دیگر نویسندگان ایرانی ـ عرب برخوردارند و آثار آنها تأثیر زیادی بر مورخان و نویسندگان قرون بعدی داشته است و ثانیا این نویسندگان بیش از دیگران به تاریخ و فرهنگ ایران پیش از اسلام توجه کرده اند.