آیا دین محصول جانبی تکامل زیستی است؟ نقد ریچارد سوسیس به رویکرد غیر سازشی در تبیین تکاملی دین Introduction and review

در این مقاله ابتدا پرسش‌های اصلی در تبیینِ تکاملیِ دین مطرح و سپس پاسخ‌هایی به عنوان فرضیه‌هایی ارائه می‌شوند. فرضیه‌ی دین به مثابه محصول جانبی، به طور مختصر معرفی می‌شود و سپس نقد ریچارد سوسیس ارائه می‌شود. ریچارد سوسیس برای نقد فرضیه‌ی محصول جانبی از تعریف دین شروع می‌کند و با در نظر گرفتن دین به‌مثابه یک نظام، مبنای نقد خود را فراهم می‌کند. ریچارد سوسیس معتقد است نظام دینی از به هم آمیختگی عناصر اصلی‌ای تشکیل شده است که شامل فرایندهای شناختی و رفتاری مختلف می‌شود. ارزیابی‌های شناختی تنها یک جنبه از دین را مشخص می‌کنند؛ اما دین، نظام جامعی است که باید عملکرد کلی آن را بررسی کنیم. حتی اگر ارزیابی‌های شناختی دقیق باشند و نشان دهند که باورهای فراطبیعی، محصول جانبی برخی از کارکردهای مغزی‌اند؛ این موضوع نمی‌تواند مشخص کند که آیا نظام دینی به شکل کلی عامل سازگاری است یا نه؟ ریچارد سوسیس بعد از این مرحله به سراغ مفهوم "محصول جانبی" می‌رود و با یک تحلیل علمی نشان می‌دهد که دین را می‌توان به‌مثابه یک سازگاری ثانویه و یا اِکسَپتیشِن قلمداد کرد نه محصولی جانبی.

In this paper, we first discuss the main questions in evolutionary accounts of religion. Then we offer the main answers to these questions. The hypothesis of religion as a by-product, will be briefly introduced and then Richard Sosi’s criticism of this hypothesis will be explained step by step. In order to criticize the hypothesis of religion as by-product and to provide a proper basis for his criticism, Richard Sosi starts with the definition of religion and regards it as a system. He believes that a religious system is mixed of some primary elements, including various cognitive and behavioral processes. Cognitive assessments determine only one aspect of religion, while religion is a comprehensive system whose overall performance must be examined. Even if the cognitive assessments are precise and can show that metaphysical beliefs are the by-products of some brain functions, this can’t determine whether a religious system is a factor that leads to adaptation. Richard Sosi considers the concept of "by-product" and, through a scientific analysis, shows that religion can be seen as a secondary adaptation or exaptation, not as a by-product.

آیا دین محصول جانبی تکامل زیستی است؟ نقد ریچارد سوسیس به رویکرد غیر سازشی در تبیین تکاملی دین<FootNote No="219" Text=" تاریخ وصول: 20/8/1395، تاریخ تصویب: 4/11/1395؛ با تشکر فراوان از دکتر هادی صمدی که نکات ارزشمندی را برای اصلاح و تکمیل مقاله متذکر شدند. حتی اگر ارزیابی‌های شناختی دقیق باشند و نشان دهند که باورهای فراطبیعی، محصول جانبی برخی از کارکردهای مغزی‌اند؛ این موضوع نمی‌تواند مشخص کند که آیا نظام دینی به شکل کلی عامل سازگاری است یا نه؟ ریچارد سوسیس بعد از این مرحله به سراغ مفهوم "محصول جانبی" می‌رود و با یک تحلیل علمی نشان می‌دهد که دین را می‌توان به‌مثابه یک سازگاری ثانویه و یا اکسپتیشن قلمداد کرد نه محصولی جانبی. سؤال اصلی در این بخش این است که باورها و اعمال دینی در فرایند تکامل انسان چه جایگاهی دارند؟ با توجه به این‌که دین‌داری برای انسان هزینه‌های فراوانی داشته است (هزینه مالی، زمانی و جسمی) چرا هنوز هم عمده‌ی مردمان دنیا دین‌دار هستند؟ دین چه فایده‌ای برای انسان داشته است که حدود 80 هزار سال به عنوان خصیصه‌ای مهم باقی مانده‌ است؟ آیا دین عامل سازگاری انسان با محیط بوده‌ است یا خیر؟ شش فرضیه‌ی اصلی دیوید اسلوان ویلسون<FootNote No="226" Text=" Wilson, D. به گفته ریچارد سوسیس: «یکی از مشکل‌ترین مسائل برای محققان تکاملی این است که چطور، صفت‌های اکسپت‌شده‌ای که نظام مذهبی را تشکیل داده‌اند، با هم ارتباط برقرار کرده‌اند؟»<FootNote No="251" Text=" Sosis, "The Adaptationist-byproduct Debate in the Evolution of Religion: Five Misunderstandings of the Adaptationist Program", Journal of Cognition and Culture, p.