Abstract:
نظامی گنجوی، در شعر زبانی ﭘﻴﭽﻴﺪه و اﺳﺘﻌﺎری دارد. او با واژگان بسیار بازی میﻛﻨﺪ و برای ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاری ﻋﺎﻃﻔﻲ بر ﻣﺨﺎﻃﺐ میﻛﻮﺷﺪ. این جستار، ﭘﮋوﻫﺸﻲ دربارة زبان شعریِ او بر اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪهای فرمالیستی با هنجارگریزی است. مهمّﺗﺮﻳﻦ وجه هنجارگریزی، دوری از تکرار لفظ و معنای ﻋﺎدی است، آن چیزی که شاعر ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﭘﻲ آن بود. ما با بررﺳﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ این باﻓﺖ میﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺗﺮﻓﻨﺪهای ﻫﻨﺮی و شاعراﻧﺔ وی را در ﺧﻠﻖ آﺛﺎر ادبی ﻛﺸﻒ ﻛﻨﻴﻢ. نظامی، با ﻋﺪول از زبان ﻣﻌﻴﺎر و آشناییزداﻳﻲ، به ﺧﻠﻖ این زبان ﭘﺮداﺧﺘﻪ است. البتّه، هنجارگریزی باید بر اﺳﺎس زبان ﻫﻨﺠﺎر و زمان کاربرد آن بررﺳﻲ شود. در ﺳﺎﺧﺘﺎر شعر وی، هنجارگریزیهای ﻣﻮﺳﻴﻘﺎﻳﻲ، واژگانی، دستوری و ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻧﻘﺸﻲ اﺳﺎﺳﻲ دارند.
Nizami Ganjavi، the language of poetry is complex and metaphorical. He plays with many words for emotional impact on the audience tries. This article research on formalist theories based on the deviation is his poetic language. The most important aspect of deviation، to avoid the repetition of words and meaning is normal، what the poet always wanted. We can determine the elements in the context of artistic and poetic techniques in literary creation، he found out. Military، deviating from the standard language and defamiliavization، the language has been created. Of course، the deviation must be examined on the basis of language norm and its application time. In the structure of his poetry، musical deviation from the norm، lexical، grammatical and semantic are important.
Machine summary:
حساسيت فراوان نظامي به زبان و کارکردهاي گوناگون آن و آگاهي کامل از عوامل برجسته سازي زباني چون هنجارگريزي و قاعده افزايي، باعث شده که وي گرد کهنگي و تکرار را از شعر خود بزدايد و تنوع و تازگي را با زبان شاعرانۀ خود همراه کند و ادبيات کلام خود را نيز تقويت کند.
(ميرصادقي، ١٧٣:١٣٧٣) انواع هنجارگريزي در خمسۀ نظامي در بين انواع هنجارگريزي، مهم ترين موارد در تناسب با شـــعر نظامي، هنجارگريزي هاي واژگاني، معنايي، موسيقايي، دستوري و زماني است و با اين مقياس ميتوان به خوبي علت برجستگي و هنر شاعري نظامي را درک کرد.
علاوه بر اين مورد نظامي اين واژه را به شکل هاي مختلف به کار برده است : بــا فــلــک از راه شـــــگــرفــي درآي تــات شـــــگــرفــانــه درافــتــد بــه پــاي (نظاميم ، ١٥٣:١٣٧٦) شــــگر في کرد تــا خــازن خ بر داشــــت ـه يــاقــوت از عــقــيــقــش مــهــر بــرداشــــت (نظاميخ ، ٣٩٣:١٣٧٦) ٣ـ کاربرد واژگان و اصطلاحات عاميانه در شعر سبک آذربايجاني از نظر فکري فاضل نمايي و اشاره به علوم مختلف ، تلميحات گوناگون از جمله به آداب و رسوم مسيحيت ، اشاره به فولکلور و عقايد عاميانه و جانورشناسي عاميانه مطرح است به نحوي که شعر اين مکتب غالبا محتاج شرح و تفسير است (شميسا، ١٣٧٤: ١٤٣).
بــه صــــاحــب ردي و صــــاحــب قـبـولـي نشـــــايــد کــرد مــهــمــان را فضـــــولــي (نظاميخ ، ٣٠٧:١٣٧٦) هــوايــي مــعــتــدل چــون خــوش نــخــنــديــم تــنــوري گــرم ، نــان چــون درنــبــنــديــم (نظاميخ ، ٣٣:١٣٧٦) ٤ـ کاربرد واژگان رايج با معاني جديد و ابداعي نظامي با ابداع واژگان و ترکيب هاي تازه و نيز ترجمۀ اصطلاحات علوم و فنون (از عربي به فارســـي)، به زبان فارســـي خدمت فراوان کرده و بسياري از سازه هاي گوناگون زباني از خمسه به ساير آثار و نوشته ها راه يافته است .