روایات طبی؛ تبار و اعتبار Journal Article

برای بهره‏گیری از روایات طبی نیازمند تبارشناسی، معناشناسی و اعتبارسنجی‏ آن‏ها هستیم؛ یعنی مأخذ، سند و ناقلان هر روایت روشن شود و مفهوم متن و مقصود گوینده‏ آن‏ها نیز بررسی گردد. اطمینان از فراگیری روایات طبی نسبت به همگان و رَوایی کاربرد آن در روزگار کنونی نیز نیازمند اعتبارسنجی‏ آن‏ها از طریق سنجش با دانش پزشکی، تغذیه، گیاه‏شناسی یا تجربه‏های بالینی است. این امر با موانعی همچون تقدس روایات، آشنایی ناکافی با روش‏های تجربی و راه‏های بن بست روبه‏رو است. ما با نگاهی به ضرورت این سنجش، راه حل گفت‏و‏گوی گام به گام مشارکتی را پیشنهاد داده و در زدودن برخی موانع کوشیده‏ایم. در دل این بررسی‏ها برخی روایات طبی مرتبط را نیز آورده‏ایم.

مرحله نخست: تبارشناسی روایات طبی در حوزه حدیث شیعی، کارهایی در شناسایی کتاب‏های روایت طبی صورت گرفته و برخی از منابع اصلی و خاص در دسترس، 1 مانند رساله ذهبیه منسوب به امام رضا علیه‌السلام بررسی شده‏اند. این امر در احادیث طبی نیز نمود دارد؛ یعنی گاه روایت به ظاهر عام و فراگیر‏ می‏نماید، اما ممکن است با توجه به روایات دیگر، به این نتیجه برسیم که سخن معصوم علیه‌السلام ناظر به منطقه خاص یا زمان ویژه‏ای است. 1 بر پایه همین اندیشه، و با توجه به مصرف سرکه به جای نمک از سوی امام رضا علیه‌السلام در منطقه سردسیری خراسان شمالی، 2 ‏ می‏توان محتمل دانست که توصیه به مصرف نمک پیش و پس از غذا، برای مناطق گرمسیری و نه همه جا باشد؛ 3 هر چند حدیث زیر از امام صادق علیه‌السلام را نیز باید در نظر داشت؛ زیرا منطقه زندگی ایشان هم گرمسیری بوده است: «إِنَّا لَنَبْدَأُ بِالْخَلِّ عِنْدَنَا، کَمَا تَبْدَؤُونَ بِالْمِلْحِ عِنْدَکُمْ؛ فَإِنَ‏ الْخَلَّ لَیَشُدُّ الْعَقْلَ». از‏‏ آن‏جا که گام بعدی پژوهش بر اساس‏‏ آن‏چه از این گفت‏و‏گو بیرون‏ می‏آید، طراحی‏ می‏شود، باید بکوشیم از آسیب گردآوری ناقص بپرهیزیم؛ یعنی هر یک از دو طرف، همه گزاره‏ها و اسناد پژوهش مرتبط با موضوع را ‏یک‏جا گرد آورند؛ برای نمونه اگر روایات طبّی را در باره علل لاغری گرد‏ می‏آوریم،‏ نمی‏توان تنها به روایاتی که به گونه مستقیم، ناظر به لاغر شدن هستند، اکتفا نمود؛بلکه لازم است احادیثی که شیوه‏های زندگی منتهی به لاغری را گوشزد‏ می‏کند نیز ‏یک‏جا و کنار هم گردآیند؛ مانند تعداد و چگونگی حمام کردن.