Abstract:
در آیه 31 سوره بقره، موضوع تعلیم اسماء به آدم مطرح شده است و مفسّران طی قرون متمادی، آراء مختلفی را ذیل آیه ارائه کردهاند که نیازمند تحلیل و بررسی است. این پژوهش با مطالعه تاریخمند دیدگاههای تفسیری ـ از قرن نخست تا قرن پانزدهم ـ بر آن است تا سیر اندیشه مفسّران را ذیل آیه مورد شناسایی و ارزیابی قرار دهد و نشان دهد که تفسیر صحابه و تابعان ذیل آیه اغلب با نوعی سادهانگاری همراه بوده است و این نگاه در تفاسیر قرن دوم و سوم ادامه یافته است تا اینکه طبری در قرن چهارم، نگاه نقادانه و موشکافانهای را در تفسیر این آیه بهکار برده است و مسیر را برای مفسّران پس از خود گشوده است تا کموبیش ابعاد جدیدی از فهم آیه را شناسایی کنند. اوج این ژرفکاوی در قرن 14 و 15 قابل مشاهده است که دیدگاهها دقیقتر و هماهنگتر با سیاق آیات شده و با تفسیر اهل بیت علیهم السّلام نیز قرابت بیشتری یافته است.
Machine summary:
آیه 31 بقره، سیر تفسیر آیه، تعلیم اسماء، آفرینش آدم× طرح مسئله موضوع «تعليم اسماء به آدم» در قرآن با مقدمهاي چنين آغاز شده است «وَ إِذْ قالَ رَبُّک لِلْمَلائِکةِ» آنگاه که پروردگار هستي اراده کرد آدم را بيافريند و در زمين استقرار دهد، تصميم خود را با فرشتگان در ميان گذاشت و به آنان گفت: «إِنِّي جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً؛ من ميخواهم در زمين خليفهاي قرار دهم» فرشتگان با شنيدن اين سخن پروردگار ـ از سر پرسش يا اعتراض ـ گفتند: «أَ تَجْعَلُ فِيها مَنْ يُفْسِدُ فِيها وَ يَسْفِک الدِّماءَ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِک وَ نُقَدِّس لݩݦَکݥ؛ آيا در زمين موجودي را به خلافت ميگماري که در آن فساد کند و به ستم خونها بريزد؟ با اينکه ما همواره در حال تسبيح و تقديس تو هستيم!» خدا انتقاد و پيشداوري آنها را نپذيرفت و سخنشان را معلول ناآگاهي و کمدانشي آنان دانست و به آنان فرمود: «إِنِّي أَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُون؛ من چيزي ميدانم که شما نميدانيد» سپس خدا براي نشان دادن آگاهي خود و ناآگاهي فرشتگان «همه اسماء» را به آدم تعليم داد.
تفسير القرآن الکريم، قرن 11 ظاهر اين است که منظور از تعليم اسماء، مجرد تعليم الفاظ و معاني آن نيست، بلکه مقصود علم به حقايق اشياء و ماهيت آنها است؛ زيرا شناخت لغات و فهم معاني آن، امتياز مهمي بهحساب نميآيد بلکه کمال در حکمت و معرفت است، از اينرو معناي تعليم اسماء به آدم اين است که خدا آدم را از اجزاي مختلف و قواي متباين آفريد تا استعداد درک انواع مدرکات ـ اعمّ از معقولات، محسوسات و متخيلات ـ را داشته باشد.