Abstract:
سرزمین مصر بهسبب موقعیت جغرافیایی استراتژیک، همواره نقش تأثیرگذاری در اقتصاد دنیای پیشامدرن داشته است. در دوره اسلامی مصر علاوه بر اینکه مسیر عبور کاروانهای تجاری بود، گذرگاه اصلی کاروانهای حج از مناطق شمال آفریقا نیز بهشمار میرفت. فتح قاهره توسط سلطان سلیم اول در 923 ه/ 1517 م بهرغم برخی آسیبها بر پیکر اقتصاد مصر، فرصتهای جدیدی بهویژه در حوزه تجارت خارجی، فراروی مصر نهاد. پیشران و محرک اقتصاد تجاری در مصر علاوه بر تاجران مصری و شامی، خاندانهای مغربی بودند که از مناطق بیرون از مصر نظیر الجزائر، تونس، طرابلس، اندلس و مراکش به مصر مهاجرت کرده بودند. این خاندانها با حضور در عرصههای مختلف تجاری و اقتصادی، نقش گستردهای در رونق اقتصادی و تجاری مصرِ عثمانی داشتند. در جستار حاضر ضمن معرفی مهمترین خاندانهای بازرگان مغربی و موقعیت آنها، به وصف و تبیین نقش تجاری این خاندانها و چگونگی تأثیرگذاری آنها بر اقتصاد مصر در روزگار تسلط آلعثمان پرداخته شده است.
Machine summary:
بدین ترتیب جمع زیادی از تاجران ، وهنرمندان و برخی از قبایل مغربی رو به سوی شرق نهادند که در این میان مصر با توجه به پیوستگی و نزدیکی جغرافیایی آن با مغرب ، به ویژه وجود آزادی چشمگیر و قابل توجه برای فعالیت های تجاری ، مقصد و محل سکونت شمار زیادی از مغربی ها شد (عبدالرحیم ، المغاربۀ فی مصر فی العصر العثمانی ، ١٩؛ هریدی ، اللیبیون و حیاتهم الاقتصادیۀ ...
علاوه بر جایگاه مهم مراکشی هایی نظیر عائله های شرایبی و ابن مشیش در تجارت پارچه های هندی (همان ، ٩٦، ١٠٦)، خاندان های اندلسی نیز در مسیر تجاری هند، جده و قاهره فعالیت می کردند(همان ، ١١٢).
خواجه محمد بن احمد مشهور به ابن مسمح و قاسم بن محمد جسوسی نیز از دیگر تاجران مغربی بودند که با صادرات کالاهایی نظیر شکر، قهوه و پارچه ، نقش فعالی در روابط تجاری مصر با استانبول داشتند (عبدالمعطی ، ٧٢ ، ٧٨، ١٠٢، ١١٤).
آن ها علاوه بر ایفای نقش گسترده در تجارت خارجی مصر، در زمینه خرید مستغلات ، التزام زمین های زراعی ٢ (عبدالرحیم ، الریف المصری فی القرن الثامن عشر، ١١١) و قرض دادن به امرای ممالیک و دیگران نیز مشارکت داشتند (همو، المغاربۀ فی مصر فی العصر العثمانی، ٨٠ـ ٧٩) و گاه با رایزنی با سلطان حاکم ، موجبات عزل والی قاهره را فراهم می ساختند (همو، فصول من تاریخ مصر الاقتصادی...
بخشی از رونق تجارت در مصر در این دوره معلول حضور و فعالیت خاندان های تجاری سرزمین های دیگر به ویژه مغربیان در مصر بود.