Abstract:
یکی از مباحث مهم در فهم تاریخ معماری ایران، مطالعه و دستهبندی تاقپوشها است، کاربندی و رسمیبندی، عناصر تاقی مبتنی بر الگوهای هندسی هستند که ریشه در نبوغ هندسه ترسیمی معماران ایرانی دارند. علیرغم اهمیت این عناصر تاقی، در تعاریف استادکاران و پژوهشگران از ماهیت آنها و دستهبندیهای ارائه شده، اختلاف نظر و حتی تناقضاتی وجود دارد که این امر درک مفاهیم پایه، توسعه ساختارهای جدید و نوآوری را با مشکلاتی مواجه میسازد. مسئله اصلی این پژوهش یافتن تفاوت بین کاربندی و رسمیبندی از منظر مکان اجرا و نحوه کاربستشان میباشد و هدف تحقیق شفافسازی مفاهیم کاربندی و رسمیبندی و رسیدن به یک دستهبندی جامع بر مبنای ساختگاه و نحوه کاربست آنها است. برای رسیدن به این هدف، ابتدا آرا و نظریات موجود در زمینه کاربندی و رسمیبندی مورد کنکاش قرار گرفت تا تعریف مشخصی از کاربندی و رسمیبندی ارائه گردد. سپس گونههای مختلف آنها با در نظر گرفتن مولفههای مکانی و ساختاری به دست آمدند. این پژوهش از نوع تحقیقهای بنیادی ـ نظری میباشد و به روش تحلیلی ـ توصیفی کار شده و اطلاعات لازم از طریق مطالعات میدانی، مشاهده عینی و بررسیهای کتابخانهای جمعآوری شدهاند. با توجه به این نکته که استادکاران و پژوهشگران، عناصر متشکل از باریکه تاقهای متقاطع که در قالب هندسه وتری ترسیم و اجرا می شوند را «کار» نامیدهاند، نتایج تحقیق نشان میدهد که هر چند مولفه باربری، مهمترین وجه تمایز کارهای مختلف است، ولی استقرار کارها در پوشش اصلی یا پوشش زیرین نمیتواند ملاک تشخیص کاربندی از رسمیبندی باشد و برای تشخیص این دو از همدیگر باید مولفههای محل کاربست، خصوصیات شکلی، خصوصیات ساختاری، نقش ساختمانی و کاربرد، جنس مصالح باریکه تاقها و نقش سازهای، لحاظ گردد. در نهایت یک دستهبندی جامع از گونههای مختلف کاربندی و رسمیبندی بر مبنای مولفههای مذکور ارائه گردید.
Machine summary:
با توجه به این نکته که استادکاران و پژوهشگران، عناصر متشکل از باریکه تاقهای متقاطع که در قالب هندسه وتری ترسیم و اجرا می شوند را «کار» نامیدهاند، نتایج تحقیق نشان میدهد که هر چند مؤلفه باربری، مهمترین وجه تمایز کارهای مختلف است، ولی استقرار کارها در پوشش اصلی یا پوشش زیرین نمیتواند ملاک تشخیص کاربندی از رسمیبندی باشد و برای تشخیص این دو از همدیگر باید مؤلفههای محل کاربست، خصوصیات شکلی، خصوصیات ساختاری، نقش ساختمانی و کاربرد، جنس مصالح باریکه تاقها و نقش سازهای، لحاظ گردد.
کاربندی، رسمیبندی، باریکهتاق متقاطع، پوشش تاقی، معماری ایرانی * این مقاله برگرفته شده از پایاننامه کارشناسی ارشد امیر امجد محمدی با عنوان «پژوهشی در هندسه کاربندیهای بازار تاریخی تبریز برای کاربست در طراحی سطوح آزاد» میباشد که با راهنمایی دکتر احد نژاد ابراهیمی و دکتر یاسر شهبازی در دانشگاه هنر اسلامی تبریز انجام گرفته است.
این فرض برای پاسخ به دو سوال ذیل مهم بوده است: سوال اول: در بین آراء و تعاریف متنوع در خصوص کاربندی و رسمیبندی، چه نکات مشترکی قابل پیگیری است تا به تعریف روشن از کاربندی و رسمی بندی براساس مؤلفه افتراق و اشتراک دست یافت؟ سوال دوم: کاربندی و رسمیبندی، بر مبنای ساختگاه و نحوه کاربستشان در ابنیه معماری ایرانی، دارای چه گونههایی هستند؟ نمونههای مورد بررسی براساس مکان و نحوه کاربست و اجرا انتخاب شدهاند و سعی شده است که نمونههای برگزیده دارای تنوع و تفاوتهای مکانی، شکلی و جغرافیایی باشند.