شکاکیت در اندیشه اسلامی Journal Article

"(1) همینطور این فرض که سوفسطائیان اسلامی استدلال‌های خود را از ارسطو در مواضعی که از سوفیست‌ها نام می‌برد، اخذ کرده باشند، مشکل است، زیرا اگرچه در زمان مأمون، یعنی هنگامی که ثمامه یا عباد با شکاکان مقابله می‌کردند، کتاب‌های ارسطو ترجمه شده بود، ولی این استدلال‌ها چنان می‌نماید که در فرایند بحث و جدل به ناچار طرح شده‌اند و اقتباس آنها بدون آشنایی با پاسخ‌های ارسطو قاعدتا دشوار بوده است. متکلمان نه تنها برای حقیقت، بلکه برای علم کلام نیز مبارزه می‌کردند، زیرا اگر آنان کمترین اعتراف را نسبت به حقانیت ابوحفص حداد و کتابش می‌کردند، آنگاه خود «کلام»، دیگر فعالیت واهی‌ای بود که کاری به حقیقت ندارد و به رغم براهین آنان و نیز این جمله پیامبر که «اختلاف امتی رحمة» منازعات بی‌پایان در مورد ذات و صفات، جوهر و عرض، قدرت و استطاعت و اکتساب، افضلیت علی یا ابوبکر که در پوشش زیبایی از ظرائف اصطلاح‌شناختی قرار گرفته بودند، دیگر نمی‌توانستند تبلیغ خوبی برای خطاناپذیری عقل انسانی باشند. احتمالا عباسیان از یاد نبرده بودند که ـ بنا به آثار مورخان رسمی عباسی ـ خود آنان به عنوان یک جنبش فرقه‌ای که در ابتدا کوچک و دارای سمت و سوی شیعی بود، به قدرت رسیدند، اما بعد موفق شدند که تمام مقاومت‌های علیه خود را از میان بردارند، در حالی که این مقاومت‌ها از کمک حکومت اسلامی دیگری که قابل قیاس با حکومت فاطمیان در نیمه دوم قرن پنجم هجری باشد، بی‌بهره بودند. این به خاطر حملات باطنیان ـ و یا شکاکان ـ بود که متکلمان فهمیدند انسان فقط به نتایج نیاز ندارد، بلکه برای دفاع از آنها به «روش» نیز محتاج است: بهترین حقایق نیز هنگامی که قدرت تأثیرگذاری نداشته باشد، ارزش خود را تا حد زیادی از دست می‌دهد."