Abstract:
در عرض های میانه تغییرپذیری اقلیم بر مبنای روزانه در ارتباط با جابجایی سامانه های چرخندی و واچرخندی است. چرخندها در سطح زمین عمدتا ناشی از امواج کژفشار در سطوح میانی و زیرین اند. اولین مطالعات، نقش کلیدی چرخندها را در تغییرپذیری همدید مقیاس شناخته اند که به طور دستی چرخندها و مسیرشان (رویکرد لاگرانژی) و تغییرپذیری مکانی شان (رویکرد اویلری) را مشخص کرده اند. مطالعه ساختار، رفتار، شرایط همدید و دینامیک، مسیر حرکت و اثرات این چرخندها از ابتدای تقویت آنها تا حرکتشان به سمت خاورمیانه و ایران اهمیت خاصی دارد. در مطالعه اخیر، با استفاده از این دو رویکرد، با تکنیک های رقومی وکامپیوتری در کنار دیدگاه های نظری به بررسی کنش های چرخندی ترازهای ارتفاعی 500، 600، 700، 850، 925 و 1000 هکتوپاسکالی در سال 1375 خورشیدی پرداخته می شود . نتایج پژوهش نشان داد که بیشترین فراوانی سالانه رخدادهای چرخندی در تراز ارتفاعی 500 هکتوپاسکال و کمترین آن در تراز700 هکتوپاسکالی مشاهده می شود .همچنین از لحاظ پراکنش فصلی بیشترین فراوانی رخداد چرخندها به ترتیب در فصل زمستان، پاییز، بهار و تابستان اتفاق افتاده است. از سوی دیگر نشان داده می شود که منشا اکثر چرخندهای ایران در خارج از قلمرو ایران است و نتایج حاکی از آن است که چرخندهایی که به ایران و یا نزدیک آن می رسند غالبا از سه مسیر اصلی تبعیت می کنند: 1.مسیر غربی، منطقه مدیترانه ای و کوههای اطلس؛ 2. مسیر شمالغربیـ جنوبشرقی، کوههای آلپ و دریای سیاه و کوههای قفقاز؛ 3. مسیر جنوبغربی- شمالشرقی. متغیر شیو فشار نشان می دهد که در همه ترازهای ارتفاعی منتخب از تعداد چرخندهای قوی (ضعیف) با شیوهای بالا (پایین) به طور نمایی کاسته می شود.
Machine summary:
صداقت (١٣٨٥) در پژوهش خود نشان داد که مراکز عمدة چرخندزایی به ترتیب درجه اهمیت شامل : سودان، قبرس، خلیج جنوا، اژه، دریای آدریاتیک ، کوههای اطلس و ناحیة دریای سیاه می شوند و نهایتا ٩ مسیر چرخندی را در ارتباط با این مراکز شناسایی کرده است .
جعفر بیگلو و همکاران (١٣٨٨) در مطالعة خود بر روی ٦٦ سامانه چرخندی در دورة ترسالی غرب میانی ایران (٢٠٠٣-١٩٧٣) نشان دادهاند که مراکز چرخندزایی مدیترانه ، سودان و دریای سرخ و نیز بین النهرین در ترسالی های شدید منطقه بشدت فعال اند.
در این مطالعه به بررسی پراکنش عمودی (ترازهای جوی منتخب ) و افقی (ایران و اطراف آن ) سامانه های چرخندی در امتداد با تغییرات ماهانه و فصلی و سالانه ، ژئوپتانسیل مرکزی و شیو ژئوپتانسیل آنها در سال موردنظر پرداخته می شود.
(رجوع شود به تصویر صفحه) در شکل (٣) هسته های چرخندی فصل زمستان بر روی کوههای قفقاز و دریای سیاه و دریای خزر از اقیانوس اطلس شمالی با جهت شمالغربی - جنوبشرقی واقع شده اند.
(رجوع شود به تصویر صفحه) در شکل (٤) چرخندهای فصل پاییز در تراز٥٠٠ هکتوپاسکال، بر روی دریای خزر، کوههای البرز، کوههای قفقاز و دریای آزوف در شمالغرب ایران (جهت شمالغربی ـ جنوبشرقی ) مشاهده می شوند، که از اقیانوس اطلس شمالی و کوههای آلپ به سمت ایران کشیده شده اند.
A 40 year objective climatology of surface cyclones in the Mediterranean region: Spatial and temporal distribution: International Journal of Climatology 21: 109-130; 14.