Abstract:
قرآن کریم در آیات قصاص؛ بقره / 194، شوری / 40 و غافر / 40 به مساله تناسب جرم با مجازات آن اشاره دارد. بررسی آیات در تفاسیر مفسران اسلامی نشان میدهد که یکی از اصول کیفری اسلام، لزوم رعایت اصل «تناسب جرم با مجازات» است که بهطور مستقیم در حکم قصاص نفس و قصاص اعضاء قابل ملاحظه است. قوانین جزایی اسلام، منشا وحیانی و اراده الهی دارد و بر پایه مبانی انسانشناسی، هستیشناسی و خداشناسی استوار است. نقش مجازاتهای اسلامی، حفظ اعتدال فرد و جامعه، از طریق حفظ ارزشهای ثابت است. در تعیین مجازاتهای اسلامی، به مولّفههایی مانند: معیارهای تناسب میان جرم و مجازات، نوع جرم ارتکابی و خصوصیات شخصیتی مجرم و درجه و نوع تقصیر بزهدیده توجّه کامل شده است. بنابراین اهداف کیفرشناختی مانند تنبیه و اصلاح مجرم، پیشگیری عمومی و خصوصی و دفاع اجتماعی را تامین مینماید. روش این پژوهش، با بررسی آیات و روایات فقهی ـ حقوقی مورد بحث در کتب تفسیری و تحلیل دادهها با روش دروندینی به نتایج انجامید. نگارندگان در بررسی آیات مورد بحث، نشان دادهاند که حقوق کیفری اسلام مبتنی بر قضاوت به حق، عدل، انصاف و تکریم انسان بوده است و مجازاتها با جرائم در خصوص آیات قصاص تناسب دارد.
Machine summary:
قصاص، اين کيفر قرآني، افزون بر بهکار بستن مجازاتي دقيقاً همسان با جرم انجام يافته که خود راهکاري برابر با اصل عدالت کيفري است، در جرمزايي و مهار کشتارهاي نابهحقّ نيز نقش بهسزايي دارد؛ زيرا بهترين راه بازداشتن فرد از وارد آوردن آسيبهاي بدني آن است که بداند دقيقاً بهاندازه همان زيانهاي وارد کرده بر ديگران، قصاص خواهد شد.
اينکه خداي متعال در ادامه آيه حکمِ قصاص ميفرمايد: «فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاء إِلَيْهِ بِإِحْسَانٍ ذَلِكَ تَخْفِيفٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَرَحْمَةٌ؛ (بقره / 178) پس اگر كسي از ناحيه برادر (ديني) خود مورد عفو قرار گيرد (و حكم قصاص او تبديل به خونبها گردد) بايد از راه پسنديده پيروي كند (و در طرز پرداخت ديه، حال پرداختكننده را در نظر بگيرد) و قاتل نيز به نيكي ديه را به ولي مقتول بپردازد (و در آن مسامحه نكند) اين تخفيف و رحمتي است از ناحيه پروردگار شما.
» آميختگي مجازات قصاص همراه سفارش عفو و گذشت، نشانگر رويکرد تربيتي ـ فرهنگي اسلام به مجازات است؛ چراکه با بهکارگيري واژگان عاطفي و احساسبرانگيز همچون «رحمت الهي بودن گذشت از کيفر قصاص» خواسته است اولياي دم را به اين کار تشويق کند، تا شايد از خود روح بلند و شخصيت انساني نشان داده و از قاتلِ عمد بگذرند اما بلافاصله در آيه بعد ميفرمايد: «وَلَكُمْ فِي الْقِصَاصِ حَيَاةٌ يَاْ أُولِيْ الأَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛ (بقره / 179): و براي شما در [اجراي حکمِ] قصاص، حيات و زندگي است، اي خردمندان اگر بخواهيد تقوي داشته باشيد».