Abstract:
امام صادق بر این نکته واقف بودند که مادامی که حکومت اسلامی از طرف پایگاههای آگاه و متعهد مردمی پشتیبانی نشود، اصلاحات اسلامی محقّق نمیشود. اینجا بود که امام جهت حفظ مکتب و بقای تفکر صحیح اهل بیت با یکی از مشکلات عصر خود که وجود گسترش فرقههای انحرافی بود، به خوبی برخورد کردند و راههای مفیدی را برای مقابله با این فرقههای انحرافی در پیش گرفتند. در این مقاله تلاش شده است به این جریانات انحرافی و برخورد امام صادق با این نحلهها پرداخته شود. نخست اوضاع سیاسی و فرهنگی عصر امام صادق تشریح شده سپس نحلههای عصر امام صادق معرفی شده است. در نهایت، شیوههای مقابله امام صادق با این جریانات در قالب هفت شیوه ارائه گردیده است.
Machine summary:
از مهمترین این موارد در زمان امام جعفر صادق( میتوان به برداشت نادرست از حقایق و منابع دین، آشنایی مسلمانان با فرهنگ و آداب ملل دیگر اشاره کرد و اینکه با افول قدرت امویان و ظهور حکومت عباسی فرصتی برای تضارب آرا و عقاید به وجود آمده بود که خود عاملی جدید برای انشعاب فرق شیعه به شمار میآید.
يكي از دستاویزهای زنادقه در مجادله با مسلمانان، ترويج عقايد دهريگري «ناتوراليسم»[1] بود؛ یعنی عقيده به اینکه منشأ پيدايش موجودات طبيعت است؛ این عقیده گرچه مورد تمسک زنادقه عصر امام صادق( بود، لكن ريشه در اعتقادات عصر جاهليّت داشت و قرآن نيز به اين تفكر الحادي اشاره نموده است: (وَ قالُوا ما هِيَ إِلاَّ حَياتُنَا الدُّنْيا نَمُوتُ وَ نَحْيا وَ ما يُهْلِکُنا إِلاَّ الدَّهْرُ( (جاثيه/ 24)؛ «گفتند: غير از زندگي دنيايي ما، چيز ديگري نيست.
نتيجه اين مناظره آن بود که زنديق ايمان ميآورد و امام( نيز يکي از اصحاب خود به نام هشام بن حکم را مأمور تعليم آداب و شرايع اسلام به او مينمايد (ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، 1421: ۲۳۲؛ مدینه المعاجز، بحراني، 1413: ۶/ 195).
امام صادق( نیز در تقابل با فرقههای انحرافی زمان خود از این شیوه بهره برده و در مواردی که ابهام در برداشت از آیات قرآن سبب گرایش به این فرقه های شده بود، با تبیین و تحلیل درست و دقیق آیات قرآن، زمینه رفع ابهام را فراهم مینمودند و پیروان آن فرقهها را از سردرگمی خارج میکردند.