Abstract:
با توجّه به تاثیر ژرف اندیشه¬های عرفانی در دوره¬های گوناگون غزل فارسی، مقاله حاضر با روش خاصّ خود به تاثیر عرفان در غزل¬های هاتف اصفهانی، نماینده بزرگ دوره بازگشت ادبی در ایران، می¬پردازد. بررسی غزل هاتف از این حیث، مبیّن آن است که نشانههای عارفانه در شعر وی، دلیلی بر توجّه شاعران این دوره به اندیشههای عرفانی گذشته است؛ بنابراین، ابتدا به بازتاب عشق به عنوان اصلی¬ترین محور شعر عرفانی- به ویژه در شعر دورة عراقی که هاتف در غزل به آن توجّه دارد- اشاره میشود. همچنین از آنجا که زبان صوفیانه، عنصر اساسی در بازتاب عشق حقیقی و دیگر مضامین عرفانی محسوب میشود، یافتن آن دسته از وجوه مشترکی که میان زبان عرفانی و زبان غنایی در دورههای پیش دیده میشد، و بعدها در غزلیّات هاتف اصفهانی نیز نمود یافت، از مواردی است که در مقالة حاضر به آن توجّه شده است. در نهایت، دیگر مضامین عرفانی که در کنار مفهوم عشق و با زبان خاصّ تصوّف، در شعر هاتف آمده و ماهیّت و منش عارفانه به آنها بخشیدهاند، یافته خواهند شد. در نتیجه از این طریق، میزان تاثیر جریان عرفان در این
Machine summary:
به این ترتیب که ابتدا خلاصهای از سیر عرفان با تکیه بر محور مفهوم عشق عارفانه در غزل فارسی ارائه میشود و به دنبال آن بحث زبان در بیان عشق و دیگر مضامین عرفانی مطرح میگردد و در پایان برخی از مضامین برجسته در غزلیّات هاتف، با ذکر شواهدی از غزلها، نشان داده خواهد شد.
این مضمون در برخی غزلهای هاتف نیز دیده میشود: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} مفاهیمی که دربردارندۀ مضمون عشق حقیقی باشند، بسیار گستردهاند و جستجو و ذکر تمامی آنها در شعر شاعرانی که به عرفان متمایل بودهاند، نیازمند عرصهای گستردهتر است، امّا با نگاه اجمالی و بررسی همین چند نکته در شعر این شاعر میتوان گفت که به طور کلّی مضمون عشق و سوز و گداز و وصل و هجران، تقریباً در تمام غزلهای هاتف دیده میشود و حتّی میتوان تأثیر غزل عارفانۀ دورۀ عراقی را در شعر او به وضوح دریافت.
بازگشت به منش و ماهیّت عرفانی غزل به دنبال بررسی مفهوم محوری عشق و زبان صوفیانه در غزل، اکنون میتوان به برخی دیگر از مضامین عرفانی که در غزلهای هاتف اصفهانی دیده شده است و ماهیّت عارفانة آنها را تقویت مینمایند، به طور خلاصه اشاره کرد.
نتیجهگیری همانطور که ملاحظه شد، در این پژوهش بازتاب عرفان در غزلیّات هاتف اصفهانی، به عنوان نمایندهای برجسته از دوران بازگشت ادبی در ایران، از طریق توجّه به محور عشق حقیقی، زبان تصوّف و دیگر مضامین عرفانی موجود در این اشعار و با تکیه بر شواهد شعری، مورد بررسی قرار گرفت.