Abstract:
انقلاب مشروطه یکی از رویدادهای چالش برانگیز سیاسی ـ فرهنگی در تاریخ معاصر ایران به شمار می آید. در این انقلاب، گروه های مختلف اجتماعی، از جمله علمای شیعه، مشارکت داشتند. اگر چه جهت گیری سیاسی علما در قبال انقلاب مشروطه و تحولات سیاسی بعد از آن متفاوت بوده است، اما به لحاظ مبانی نظری اشتراکات بسیار داشته اند. به بیان دیگر، علمای شیعه، با وجود آن که از لحاظ عملی و مواضع سیاسی دارای جهت گیری های متفاوتی در برابر تحولات سیاسی عصر مشروطه بوده اند، اما به لحاظ نظری تفاوت اساسی با هم نداشته اند. از آن جایی که بنیان اصلی اندیشه مشروطه مبنی بر دموکراسی و سکولاریسم است، بر خلاف خوش باوری سیاسی روشنفکران دینی و غیر دینی، هیچ یک از علمای شیعه، هواخواه نظام مشروطه سکولار ـ دموکرات نبوده اند. بر پایه چنین رویکردی، این نوشتار تلاش می کند وجوه تشابه و تمایز اندیشه سیاسی آخوند خراسانی و شیخ فضل الله نوری را در قبال انقلاب مشروطه مورد بررسی قرار دهد. بنابراین، فرضیه اصلی مقاله حاضر آن است که آخوند خراسانی، با وجود آن که مشروطه را - با رویکرد ضد استبدادی، تحدید قدرت سلطنت و حفظ بیضه اسلام ـ در تعارض با شریعت نمی دید، اما همانند شیخ فضل الله نیز موافق با تحقق مشروطه ای سکولار نبوده است.
Machine summary:
همان طور که مشاهده میکنیم ، در منابع راجع به این که مالیات قبل از دورهی خسرو انوشیروان چگونه و از چه محصولاتی گرفته میشد، و اینکه آیا نقدی یا جنسی بوده است ، اشاره نمیشود.
در مقابل ، زیو رابین این مسئله را رد میکند و معتقد است که اصلاحات خسرو ریشه در پیش زمینه ای داشته که در خود ایران بوده و از دورهی قباد شروع شده بود.
اگرچه نمیتوان این احتمال را نادیده گرفت که شاید ایرانیان دورهی خسرو انوشیروان با شیوهی مالیاتی رومیان آشنا شده باشند، اما طبق گفته ی منابع ، خسرو اول این اصلاحات را بلافاصله بعد از به قدرت رسیدن انجام داد و هیچ کدام از منابع اسلامی اشاره نمیکنند که این شیوه از رومیان گرفته شده است .
با این حال یکی از ضعف های این روش جدید، به نظر میرسد عدم توجه به وقایع طبیعی و خشک سالی و دیگر موارد است ؛ چون در این روش مقدار مالیات سالیانه ی ثابتی مشخص شده بود و در جلسه ای که خسرو اول تشکیل داد، یکی از دبیران به همین مسئله اشاره کرد، اما به دستور خسرو توسط دیگر دبیران کشته شد.
اما در بلند مدت، این شیوه مالیاتگیری معایب خود را نشان داد و باعث نارضایتی مردم شد؛ چنانکه منابع نشان داده اند مردم به دنبال برگشتن به شیوه ی گذشته ی مالیاتگیری بودند و مشاهده می کنیم که یکی از اتهامات خسرو پرویز، ظلم و ستم در امر مالیات گیری بود، بنابراین ، میتوان گفت شیوهی اصلاحات مالیاتی خسرو انوشیروان، بیش از آنکه به نفع مردم باشد، به نفع خزانه کشوری بوده است .