Abstract:
محمّدصادق گلپایگانی، متخلّص به مدهوش، ادیب، شاعر و خطّاط عصر قاجار و ملّاباشی حیدرقلی میرزا، فرزند فتحعلیشاه قاجار است. وی از جمله بهترین و مهمترین صاحبکمالان سرزمین گلپایگان، دیار علم و ادب بحساب میآید. مدهوش بجز فنون نظم و نثر، در علم عربی نیز شهره بوده است. وی از شاعران دوران بازگشت ادبی محسوب میشود. کلیّات وی، مجموعهای از منشآت، غزلیّات، مثنویّات، قصاید، رباعیّات، قطعات و علاوه بر آن نوشتههایی تعلیمی و حکمی به نثر است؛ که هنوز آنگونه که بایسته است، شناسانده نشدهاند. قصاید موجود در این مجموعه از نوع قصاید مدحی با زبانی ساده و روان و آرایههایی دلنشین است که شناخت و معرّفی آنها نیاز بمطالعه و بررسی ویژگیهای سبکی آن از جنبههای مختلف دارد. انجام پژوهش و مطالعه درباره این ویژگیها در عرصه تحقیقات ادبی از ضرورتها بحساب میآید. بنابراین در این مقاله ببررسی مختصات سبکشناسی قصاید مدهوش گلپایگانی در قلمرو ویژگیهای زبانی، فکری و ادبی پرداخته میشود.
Machine summary:
قصاید موجود در این مجموعه از نوع قصــاید مدحی با زبانی ســاده و روان و آرایه هایی دلنشــین اســت که شــناخت و معرفی آنها نیاز بمطالعه و بررسی ویژگیهای سبکی آن از جنبه های مختلف دارد.
موضـوع اصـلی این پژوهش ، معرفی شـخصیت و هنر قصیده سرایی مدهوش است که با شیوة سـبک شـناسـی مرسـوم کلاسیک در ادبیات فارسی و بر اساس متن تصحیح شدة اشعار وی از روی نسـخۀ اسـاس (نسـخۀ کتابخانۀ ملی تبریز بوسـیلۀ نگارندگان انجام گرفته اسـت .
قصاید ایشان ، ویژگیهای متنوعی در سطوح گوناگون دارد؛ کاربرد فنون بیان بویژه تشــبیه و اســتعاره و برخی آرایه های بدیع لفظی و معنوی؛ همچون تکرار، جناس (در انواع مختلف )، تضاد، تلمیح ، مراعات نظیر، موازنه و ...
از دیگر شاخصه های قصاید مدهوش ، نمود لغات و ترکیبات عربی و نیز اصـطلاحات نجومی در آن اسـت و نشـان میدهد که ایشـان به این علوم نیز آشنایی و آگاهی داشته است .
(193) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (رجوع شود به تصویر صفحه) همانگونه که بیان شــد، در تشــبیهات مدهوش معقول به محســوس بالاترین بســامد یعنی ٥٢/٩٦% را بخود اختصـاص داده اسـت و این امر نشـان دهندة آن است که شاعر بیشتر اهل وصف تجربه های باطنی است ، نه توصیف امور عینی.
اشاره به عدالت و قدرت حاکمان زمان مدهوش از عادل و توانا بودن حاکمان دوران خویش ، بویژه «خاور» سخن گفته و گاه نیز از اصطلاحات جالبی برای بیان این عدالت استفاده کرده است .