منزلت عقل در معرفت شریعت Journal Article

"نظریه دوم از فارابی است و صاحب منظومه و بسیاری از متأخرین به نظر این دسته از حکماء عقل به‌ معنای مدرک،به عقل عملی و نظری تقسیم می‌شود و نفس عمل در هر دو،ادراک است نه تحریک. حکیم‌ سبزواری در منظومه سخن فارابی را چنین تقریر می‌کند:عقل نظری قوه‌ای است که انسان به وسیله آن‌ آگاهیهایی به دست می‌آورد و شأن این آگاهیها. 71 حکیم سبزواری بعد از جعل دو اصطلاح علامه و عماله ظاهرا نظر فارابی را دنبال می‌نماید و در پایان‌ می‌گوید عقل عملی همان است که در روایت از آن‌ ستایش شده است«العقل ما عبد به الرحمن و اکتسب به‌ الجنان. مرحوم علامه طباطبائی‌ در المیزان چنین می‌گوید: «منظور از وجوب پیروی حکم عقل همان وجوبی است‌ که در فقه مقابل حرمت و جواز به کار می‌برند و مخالفت با آن مستحق ذم و مجازات است نظیر وجوب پیروی از شخص‌ خیرخواه خبیر و یا وجوب عدالت در قضاوت و نظیر اینها که احکام عقل عملی است‌42. صاحب‌ هدایة المسترشدین بعد از این که دلائل احکام را به‌ چهار دلیل منحصر می‌سازد و درباره هر کدام به طور گسترده سخن می‌گوید در مورد دلیل چهارم(حاکمیت‌ عقل)مراد خود را چنین اظهار می‌دارد:«در مورد حکم‌ عقل باید اول اثبات صغری نمود یعنی،فلان کار از نظر عقل زیبا و پسندیده و یا نازیبا و نکوهیده است و دوم باید کبری را اثبات کرد یعنی:اگر کاری از نظر عقل حسن‌ و قبح دارد طبعا حکم شرع با او ملازم می‌باشد."