Abstract:
یکی از وجوه مهم هر فرهنگ و اجتماعی عرصه شوخطبعی و مطایبه است. بر این اساس، در پژوهش حاضر هدف اصلی محققان، مطالعه تاریخچه شوخطبعیهای قومیتی در ایران، انواع و گونههای آن و ارائه تبیینی جامعهشناختی از ریشههای تاریخی-اجتماعی شوخیطبعیهای قومیتی در ایران بوده است. لذا، با اتخاذ روش «مطالعه اسنادی» و با بررسی اسناد و منابع ادبی و تاریخی موجود، تلاش گردید تا به سؤالات تحقیق پاسخ داده شود. یافتههای بهدستآمده حاکی از آن بود که اولاً در گذشته فرهنگی ما شوخطبعی با افراد و گروههای اقلیت، و نیز ساکنان شهرها و قومیتهای گوناگون همواره وجود داشته است. بهعبارتدیگر، شوخطبعیهای قومیتی در جامعه ایران، از تنوع و گستردگی قابلتوجهی – هم از حیث قالب و هم از حیث مضمون- برخوردار بودهاند. ثانیاً از حیث قالب بخشی از این شوخطبعیها در عرصه ادبیات فارسی و در قالب ژانرها و گونههای ادبی (شهرآشوبها، کارنامهها، شوخطبعیهای مختلط و بازی با لهجهها)، و بخش دیگر در عرصه نمایشها و آئینهای سنتی (در قالب نمایشهایی مانند سیاهبازی، خیمهشببازی و صندوق کابلی) وجود داشتهاند. بهعلاوه، در این گونه از شوخطبعیها، اعراب، ترکان، روستاییان، و ساکنان شهرهای مختلف کشور بهعنوان گروه هدف و یا سوژه شوخطبعیها مورد هجو و نکوهش شعرا و نویسندگان واقع شدهاند. درنهایت، تبیین جامعهشناختی یافتههای تحقیق از طریق نظریه دیویس در زمینه شوخطبعیهای قومیتی و قصههای احمقان صورت گرفته است.
Witness and humor is an important aspect of a culture. So, present assay aims to study the history of ethnic humor in Iran and its diverse types in order to provide a sociological explanation about social- historical origins of the diverse range of ethnic humor in Iran. We try to answer the research questions using the method of “documentary study”. Results show that there has always been diverse kinds of humor with minority groups and individuals, as well as residents of different cities and ethnicities in Iranian culture. In other words, ethnic humor in Iranian society has enjoyed a great deal of variation both in form and in content. Secondly, Ethnic humor has found in the Persian literature in literary genres (Shahr-ashoob, Karnameh-saraii, Mixed humor, and playing with dialects), and in the field of traditional shows and dramas (such as marionette, siah-bazi, and Kabuli-box). In addition, Arabs, Turks, villagers, and residents of different cities of the country have been ridiculed by poets and authors as the target group or the subject of ethnic humor. Finally, the sociological explanation of the findings is carried out through Davies’ theory of ethnic humor and stupid stories.