Abstract:
بحران محیط زیست همه مناطق کره زمین را در برگرفته و رهایی از آن نیازمند مشارکت همه انسانها در حفاظت از محیط زیست است؛ مشارکتی که بدون توافق بر سر هنجارهای جهانشمول در اخلاق محیط زیست ممکن نیست؛ اما با توجه به اختلافنظر فرهنگها و مکاتب گوناگون در جهانبینی و مبانی اخلاق، این پرسش مطرح میشود که «چگونه میتوان به چنین توافقی دست یافت؟»
ادعای اصلی این پژوهش این است که برای رسیدن به چنین توافقی میتوان از ایده «اجماع همپوش» بهره گرفت. بر اساس این ایده، این هنجارها باید بهگونهای صورتبندی شوند که توجیه آنها وابسته به جنبههای اختصاصی هیچیک از سنتهای دینی، مکاتب جامع علمی، فلسفی و اخلاقی نباشد، و پیروان سنتها و مکاتب گوناگون عقیدتی با تمسک به دلایل پذیرفتهشده در سنت و مکتب خود، بتوانند بر سر آنها توافق کنند. بنابراین، میکوشیم نشان دهیم که چنین اجماعی بر سر «لزوم اخلاقی احترام به طبیعت» میان مسلمانان و هواداران نظریه «احترام به طبیعت» -که نظریهای فرادینی و بنیادین در اخلاق محیط زیست است- ممکن خواهد بود.
Machine summary:
بازخوانی متون دینی و یافتن شواهد لازم به سود این هنجارها کاری شایسته و بایسته است، اما کافی نیست؛ زیرا برای اینکه چنین هنجارهایی بتواند مورد پذیرش همه خردمندان عالم قرار گیرد، باید به گونهای صورتبندی شوند که توجیه آنها به جنبههای اختصاصی هیچکدام از سنتهای دینی، مکاتب جامع علمی، فلسفی و اخلاقی وابسته نباشد.
به نظر میرسد «نظریۀ احترام به طبیعت»، که توسط پاول تیلر ارائه شده است و ایده «برابری خواهی زیستمحور» را توجیه میکند، بتواند راه را برای طرح چنین هنجارهایی در اخلاق محیط زیست جهانی هموار کند؛ هنجارهایی که با بهرهگیری از ایده اجماع همپوش میتوان شواهد متنوع و متفاوتی را در ادیان، فرهنگها و نظامهای فلسفی و اخلاقی گوناگون به سود آنها پیدا کرد.
» ایدة اجماع همپوش که نقشی کلیدی در فلسفة سیاسی جان رالز بازی میکند، در اصل به عنوان روشی برای توجیه هنجارهای اخلاقی در قلمرو سیاست مطرح شده است و این امکان را برای هماندیشی و همفکری ادیان، فرهنگها، نظامهای فلسفی و اخلاقی متنوع فراهم میکند تا در عرصه سیاست، بر سر هنجارهای اخلاقی مورد نیاز برای حلوفصل مسائل مهم انسانی به اتفاقنظر برسند؛ زیرا اگر مبانی هنجارهای اخلاقی با عقاید شهروندان در جوامع متکثر ناسازگار باشد، این هنجارها ضمانت اجرای لازم را نخواهند داشت و کارایی خود را از دست خواهند داد.
2-3 هنجارهای اخلاقی در نظریه احترام به طبیعت تیلر پس از توجیه ارزش ذاتی و برابر همه موجودات زنده، هنجارهای جهانشمولی را در اخلاق محیط زیست معرفی میکند که توجیه آنها وابسته به جنبههای اختصاصی هیچیک از سنتهای دینی، مکاتب جامع علمی، فلسفی و اخلاقی نیست.