Abstract:
دوره ساسانیان هنر فلزکاری دارای ارج و مرتبه والایی در دربار بوده و همواره مورد توجه سلاطین و اشرافزادگان
بود. در این دوره هنر فلزکاری به اوج شکوفایی خود رسیده و حتی در مدت زمانی کوتاه از مرزهای امپراتوری ساسانیان
فراتر رفته و در مقام هدیه بهعنوان نشان قدرت و مشروعیت سلاطین ساسانی به دربار سایر ملل راه یافت. در دورههایی
که خزانه سلاطین پر بود آثار فلزی از فلزات گرانبها همچون طلا و نقره تهیه میشد و در زمان تنگدستی و رکود خزانه
آثار هنری با آهن و فولاد ساختهشده و از روکش و نقوش طلایی و نقره استفاده شده است. هنرمندان برای تزئین سطوح
خارجی و بعضا داخلی این آثار گرانبها عموما از نقوش گیاهی و خصوصا پیکره جانوران استفاده میکردند. دلبستگی
هنرمندان این دوره به نمایش پیکرهة جانوران از درندگان، چهارپایان، پرندگان و حتی جانوران پنداری و ترکیبی همچون
ازدهاء سیمرغ دیو، پری و جز آنها، اغلب ریشه در اعتقادات اسطورهای-دینی مردم این دوران داشته است. در این
پژوهش، تلاش بر این است تا از طریق بررسی نقوش جانوری، گیاهی و هندسی, از لحاظ اسطورهای، آیینی» فرم و مبانی
عناصر و نیروهای بصری، با نوع و جایگاه این آثار در هنر فلزکاری این دوره، خصوصا از لحاظ ارزش هنری شناسایی شود.
روش انجام این پژوهش از نوع تحلیلی، توصیفی است و بر اساس ویژگیهای تعدادی از ظروف دورهی ساسانی موجود در
موزهها مانند بشقاب، کاسه، جام، ابریق، ریتون و جواهرالات انجام گرفته است. ابزار مورد استفاده در این پژوهش
فیشهای تحقیقاتی، مشاهده آثار هنری، مطالعهی کتابخانهای، همچنین استفاده از سایتهای اینترنتی موزههای داخلی و
خارجی محل نگهداری آثار فوقالذکر بوده است. نتایج کلی حاکی از آن است که نقوش در هنر فلزکاری ساسانی، تنها
جنبه تزئینی ندارند بلکه نماینده معانی و مفاهیم ایینی و فرهنگی هستند که با اولویت قرار دادن پیام نمادین اصول و
مبانی هنری تا حد زیادی در جهت افزودن زیبایی هنری, محتوا نیز مد نظر قرار میگیرند.
Machine summary:
نتایج کلی حاکی از آن است که نقوش در هنر فلزکاري ساسانی، تنها جنبه تزئینی ندارند بلکه نماینده معانی و مفاهیم آیینی و فرهنگی هستند که با اولویت قرار دادن پیام نمادینِ اصول و مبانی هنری تا حد زیادی در جهت افزودن زیبایی هنری، محتوا نیز مد نظر قرار میگیرند.
هنر فلزکاری ساسانی مانند دیگر آثار هنری دورههای قبل از خود تجلیگاه عقاید و مضامین دینی و اسطورهای زمان خودش میباشد که در تعدادی از آنها محوریت سیاسی و حتی دینی شاه نیز مدنظر قرار داده شده است.
علیاکبر سرفراز و بهمن فیروزمندی با تألیف کتاب «باستانشناسی و هنر دوران تاریخی ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی» برای اولین بار سال 1375 توسط انتشارات عفاف به چاپ رساندند حمیده یسن زاده در پایاننامه خود با عنوان «پژوهشی در عناصر تزئینی و کیفیت بصری آنها» بر روی آثار سیمین دورة ساسانی در سال 1391 که در دانشگاه تربیت مدرس به بررسی عناصر تزئینی دوره ساسانی پرداخته است.
زهرا محسنی در پایاننامهی خود با عنوان «شناخت تاثیر نقوش مرتبط با اسطورههای ایرانی بر روی آثار فلزی ساسانی» در سال 1393 در دانشگاه علم و هنر تهران به بررسی نمادها و اسطورهها پرداخته و به مطالعه چندین نمونه از آثار فلزی دوره ساسانی ـ به روش توصیفی تحلیلی ـ پرداخته است شیرین صادقی در پایاننامة خود با عنوان «بررسی نماد شناسانه نقوش اساطیری ظروف نقرهای ساسانی» در سال 1392 در دانشکده هنر و معماری تهران تلاش نموده که ارتباط میان دین دولت یعنی همان قدرت حاکمه درباری و نمود آن در هنر بهعنوان یکی از ابزارهای تبلیغات و اشاعه سیاستهای غالب حکومتی رامشخص نماید.