Abstract:
یکی از هنرنماییهای شعرا در گذشته بیان علوم و دانشی بوده که در مدارس آموخته بودند و به گونهای با تصویر آفرینی و بیان آن علوم علاوه بر مفاخره، موجب پویایی شعر میشدند و شعر عالمانه را در زمان خود به معرض نمایش میگذاشتند. نظامی از جمله اندیشمندانی است که علم نجوم را به گونهای در شعر خود منعکس کرده است، که بی اغراق میتوان وی را یک منجم دانست. از جمله مطالبی که در مطالعۀ آثار نظامی به دست آمده است بحث صور فلکی است که مطابق علم نجوم قدیم به سه دستۀ شمالی، جنوبی و استوایی تقسیم میشدند. در این مقاله ضمن معرفی این صور، بر آنیم تا بازتاب صور فلکی شمالی در شعر نظامی را با ذکر ابیات بیان کنیم.
Machine summary:
اکلیل شمالی یکی از منازل ماه را گویند و آن سه ستاره است که چون تاجی بر پیشانی برج عقرب قرار گرفته است عده ای آن را کاسۀ یتیمان و مسکینان هم (رجوع شود به تصویر صفحه) گفته اند که در شعر فارسی با مجره و غفر و قلب همراه است بعضیها بین اکلیل و سه ستاره ای که بر پیشانی عقرب جای دارد فرق نهاده اند و آن را رقیب ثریا دانسته اند و نزد اهل نجوم این منزل ماه نحس است .
نظامی به زیبایی دلو را علاوه بر معنای نجومی آن به معنی دلو آب گرفته و او را با دهانی پر آب دیده که چون نمیتواند سخن بگوید مینویسد و چون از کله های آفتابی (پرتو زرد) استفاده کرده است پس ابیاتی که مینویسد به رنگ زرد است و ابیات مراد ستاره های دوگانۀ هر کدام از صورتهای فرس اعظم یعنی منکب الفرس وجناح الفرس است که بر آسمان نقش بسته اند لذا می گوید: دلــــو از کلــــه هــــای آفتــــابی خـــاموش لـــب از دهـــن پـــر آبـــی بنوشـــته دو بیـــت ، زیـــرش از زر کــــاین هســــت مقــــدم آن مــــؤخر (نظامی، ١٣٧٦، ج :١٧٦) رشا: یکی از منازل قمر و چند ستاره خرد، روشن و (رجوع شود به تصویر صفحه) سرخ در برج حوت و در صورت مرآۀ المسلسله نام دومین ستاره نورانی است که بدان بطن الحوت نیز میگویند زیرا اعراب مرآۀ المسلسله را چون ماهی میدانند که این ستاره در شکم اوست و چون این ستارگان به صورت رسن در آمده آن را رشا گویند که رشا رسن دلو است .