Abstract:
در دهههای اخیر ضرورت توجه به کیفیت زندگی روستاییان در برنامهریزی کلان از یک سو و افزایش آسیبهای ناشی از مخاطرات طبیعی از سوی دیگر زمینهساز توجه به برنامهریزی کالبدی در سکونتگاههای روستایی کشور شده است، اما نکتۀ مهم این است که بافت کالبدی روستاها به جهت سابقۀ تاریخی آنها دچار فرسودگی است که در اغلب موارد همخوان با شرایط زندگی کنونی روستاییان نبوده است؛ لذا بازسازی کالبدی از جمله برنامههای مهم روستایی است که در حال حاضر در اغلب روستاها در حال انجام است و میتواند اثرات متعددی بر کیفیت محیط زندگی روستاییان داشته باشد. از اینرو هدف این پژوهش، بررسی اثرات نوسازی کالبدی بر کیفیت محیطی مناطق روستایی در دهستانهای میانولایت و طوس شهرستان مشهد است. روششناسی تحقیق، توصیفی- تحلیلی است و به صورت کتابخانهای و میدانی انجام شده است. با استفاده از روش پیمایشی در قالب 113 پرسشنامۀ خانوار، به بررسی 9 روستا از دهستانهای میان ولایت و طوس شهرستان مشهد پرداخته شده است. نتایج حاصل از آزمون t، نشان داد که در بین مؤلفههای کیفیت محیطی، مؤلفۀ فرمی و شاخصهای مربوط به آن بیشترین میانگین (38/3) را دارد و بعد از آن به ترتیب مؤلفۀ عملکردی با 26/3، مولفۀ زیستمحیطی با 04/3 و مؤلفۀ معنایی با 86/2 در ردههای بعدی قرار گرفتهاند؛ همچنین نتایج رگرسیون نشان داد که مؤلفۀ زیستمحیطی اثرات نوسازی کالبدی در شرایط موجود با ضریب تأثیر 355/0، بیشترین میزان اثر را بر کیفیت محیطی روستا دارد و مؤلفۀ فرمی با 204/0 کمترین میزان اثرگذاری را بر کیفیت محیط روستا دارد؛ همچنین با استفاده از مدل خاکستری، اولویتبندی روستاها از نظر بیشترین اثرگذاری طرح نوسازی بر آنها انجام گرفت که براساس آن روستای ناظریه با ضریب 839/0 رتبۀ اول و بهترین وضعیت را نسبت به روستاهای دیگر داراست و روستای خرابهامین با ضریب 509/0 آخرین رتبه را به خود اختصاص داده است. در نهایت، جهت افزایش کیفیت محیطی روستاها از طریق نوسازی کالبدی میتوان گفت که توجه به مولفه عملکردی- کارکردی و همچنین زیست محیطی در اجرای طرحها ضروری است. در واقع باید در بعد اجرایی از تمرکز بر مولفه فرمی کاست و بیشتر به جنبههای عملکردی و زیست محیطی توجه کرد.
In recent decades, the necessity of paying attention to the quality of life of villagers in large scale planning, on the one hand, and increasing the damage caused by natural hazards on the other hand lead to highlighting the physical programs in rural settlements of the country. However, the important point that should be considered is that the physical structure of the villages is impoverished due to their historical background and in most cases does not correspond to the current conditions of the villager’s life. Therefore, physical reconstruction is one of the most important rural programs which is currently considered in most villages and can result in have many effects on the villager’s quality of life. So, the purpose of this study is to investigate the effects of physical reconstruction on the quality of rural areas in Mian Velayat and Tous rural districts. The research methodology is a descriptive-analytical and considered as library and field study. Survey method in the form of a household questionnaire has been reviewed by 9 villages of Mian velayat and Tous located in Mashhad city. The results of this study showed that, based on t test, the most effects of the implementation of the physical reconstruction plan on the environmental quality components are related to the formal components with an average of 3.38, and the least significant effect on the semantic component with an average of 2.86. Regression results, however, have shown that the functional components of physical reconstruction shows the highest effect on the quality of the rural environment with a coefficient of 0.345, and formal component with a coefficient of 0.204 has the least effect on the quality of the rural environment. Also, using the gray model, prioritization of villages in terms of the most effective effect of the modernization plan was carried out on them, according to the results; Nazeriye village ranked first with the coefficient of 0.839 and Kharabe Amin ranked the last with coefficient of 0.509.
Machine summary:
نتایج حاصل از آزمون t، نشان داد که در بین مؤلفههای کیفیت محیطی، مؤلفۀ فرمی و شاخصهای مربوط به آن بیشترین میانگین (38/3) را دارد و بعد از آن به ترتیب مؤلفۀ عملکردی با 26/3، مولفۀ زیستمحیطی با 04/3 و مؤلفۀ معنایی با 86/2 در ردههای بعدی قرار گرفتهاند؛ همچنین نتایج رگرسیون نشان داد که مؤلفۀ زیستمحیطی اثرات نوسازی کالبدی در شرایط موجود با ضریب تأثیر 355/0، بیشترین میزان اثر را بر کیفیت محیطی روستا دارد و مؤلفۀ فرمی با 204/0 کمترین میزان اثرگذاری را بر کیفیت محیط روستا دارد؛ همچنین با استفاده از مدل خاکستری، اولویتبندی روستاها از نظر بیشترین اثرگذاری طرح نوسازی بر آنها انجام گرفت که براساس آن روستای ناظریه با ضریب 839/0 رتبۀ اول و بهترین وضعیت را نسبت به روستاهای دیگر داراست و روستای خرابهامین با ضریب 509/0 آخرین رتبه را به خود اختصاص داده است.
جدول 2: مؤلفهها و شاخصهای سنجش کیفیت محیطی در نواحی روستایی مؤلفههای کیفیت محیط شاخصها مؤلفههای کیفیت محیط شاخصها عملکردی- فعالیتی کاهش کاربریهای مختلط تنوعبخشی به فعالیتهای اقتصادی جذب و نگهداشت جمعیت روستا تناسب با اقتصاد محلی روستا افزایش کارکرد تفریحی روستا تقویت تعاملات اجتماعی دسترسی به فضای آموزشی دسترسی به فضاهای بهداشتی- درمانی دسترسی به راههای ارتباطی افزایش قیمت زمین زیباییشناختی- فرمی کیفیت عینی محیط کالبدی زیرساختها و تسهیلات خدماتی نور پردازیی مناسب افزایش ایمنی و استحکام ساختمانها وجود مبلمان ضروری در روستا دسترسی به فضای سبز بهبود وضعیت معابر روستا معنایی- ادراکی حفظ ارزشهای نمادین افزایش احساس هویت افزایش احساس امنیت خوانایی مطلوب افزایش احساس تعلق مؤثر افزایش احساس آرامش افزایش سرزندگی روستایی زیست محیطی ارتقاء سطح بهداشت محیط روستا (نظافت و پاکیزگی) بهبود جمعآوری زبالهها جلوگیری از تخریب طبیعت مأخذ: یافتههای پژوهش، (1396) محدوده و قلمرو پژوهش جامعۀ آماری پژوهش را 9 روستا از دو دهستان طوس و میان ولایت در شهرستان مشهد که در آن روستاها نوسازی کالبدی صورت گرفته است، تشکیل میدهند.