Abstract:
در بخش ساسانیان شاهنامۀ فردوسی از شخصیتهای تاریخی بسیاری نام برده شده که در دیگر منابع با ریختهای گوناگون و گاه تحریفشده ثبـت شدهاند یا القاب و عنوانهای رسمی آنان به جای نام آنها نشسته است. گاه میزان تفاوت بسیار بوده است و میتواند پژوهشگر را در ریشهشناسی، یافتن معنای نام و تبارشناسی آن شخصیت گمراه کند و به خطاهای بزرگتر علمی بیانجامد. برخی نام/لقبهای بهکار رفته در شاهنامه یگانه است و در دیگر منابع دیده نمیشود. نام/لقب شهربراز در هیچ یک از منابع تاریخی «فـرایین» نیست و ایـن نـام/لقب تنـها در شاهنامه ثبت شده است. این جستار بـه ریشهشناسی و سنجش این نام/لقبها در منابع گوناگون میپردازد و برای این کار، این شخصیت و نام، عناوین و القاب او در منابع کهن پهلوی، فارسی، عربی، سریانی، ارمنی و یونانی ردیابی، واکاوی و سنجش شده و دربارۀ چرایی ثبت «فرایین» از سوی فردوسی و میزان درستی یا تحریف آن و نقش فردوسی، منبع او، کاتبان و ویراستان در این تغییرات بحث شده است. «گراز» و «فرایین» در شاهنامه یک شخص هستند و هر دوی این نامها در منبع شاهنامه وجود داشته و فردوسی هر دو را با کمی تغییر به کار برده است.
In Sassanid section of Shahnameh Ferdowsi names of many historical characters are mentioned, yet they are otherwise recorded and at times appear somewhat altered in other sources, or rather their epithets and formal titles sit in place of their names. Sometimes this difference is so large that could mislead a researcher in arriving at the true etymology, meaning of the name and genealogy of the character and hence lead to greater scientific fallacies. Certain names or epithets employed in Shahnameh are unique and are not seen in other sources. Farayin, name or epithet of Shahrbaraz is mentioned in none of the historical sources but Shahnameh. This research deals with the etymology and examination of this name or epithet in different ancient sources such as Pahlavi, Farsi, Arabic, Aramaic, Syriac and Greek ones. The reason why Ferdowsi had selected and recorded Farayin and whether or not this name is true, also Ferdowsi’s role, his source, his scribers and editors and their possible role in alteration of the name are further discussed. Goraz and Farayin, being one person exist in Shahnameh and Ferdowsi had used the two with slight modification.
Machine summary:
بررسی نام و لقب فرایین /شهربراز در شاهنامه و دیگر منابع تاریخی * زاگرس زند دکتری تاریخ ایران باستان از دانش گاه تهران ، گروه تاریخ ، دانش کدۀ علوم انسانی، دانش گاه بین - المللی امام خمینی، قزوین ، ایران تاریخ دریافت : ١٣٩٧/١٠/١١ تاریخ پذیرش : ١٣٩٨/٦/٦ چکیده در بخش ساسانیان شاهنامۀ فردوسی از شخصیت های تاریخی بسیاری نام برده شده که در دیگر منابع با ریخت های گوناگون و گاه تحریف شده ثبـت شده اند یا القاب و عنوان های رسمی آنان به جای نام آن ها نشسته است .
حال چگونه ممکن است آن سه ایران شناس چنین خطای آشکاری کرده باشند؟ به دید نگارنده دو احتمال وجود دارد؛ یک آن کـه در متن اصلی طبـری یا در منـابع او بـه تـاریخ برتخت نشینی و ماه اسفند اشاره شده بوده و طبری یا رونویس کنندگان پس از او و یا حتا دخویه ١ در ویرایش متن طبری، در بازنویسی جمله خطا کرده و فعلی یا واژه ای را از قلم انداخته باشند و قید زمان به بخشی از نام فرخان تبدیل شده باشد و این را نولدکه دریافته و در ترجمۀ خود اصلاح کرده و شاپور شهبازی نیز دانسته یا ندانسته همان برداشت نولدکه را از متن کرده است .
:ص ٥٧٤)[١٦] و دست کم در بیش تر دست نویس های نویافتۀ مورد استفاده در پیرایش تازۀ ایشان (مانند: سن ژوزف ،١٣٨٩: ٧٥٠/ b٣٦٧) و نیز دیگر چاپ ها مانند مسکو (١٩٧٠: ٨/ ٤٧)، خالقی مطلق (١٣٩٣: ٦١٧) و کزازی (١٣٨٦: ٣٨) «فرایین » (گاه بدون نقطۀ نخستین «ی ») ثبت شده است .