حیات زمین از منظر تفسیر قرآن کریم Journal Article

قرآن کریم در آیات متعددی حیات را به زمین اسناد داده است؛ مقاله حاضر درصدد تبیین معنای این اسناد است. از این رو در ابتدا نگرش مقبول پیرامون حیات به‌خصوص با توجه به بنیادهای آن در نگاه‌های فلاسفه را جستجو می‌کند و تبیین و مبانی حکمت متعالیه را مناسب‌ترین گزینه می‌بیند. در این میان نگرش علامه طباطبایی در المیزان را بهترین تعریف برای حیات می‌داند و به کمک آن به تفسیر حیات زمین می‌پردازد. برخی از مفسران اسناد حیات به زمین را مجازی دانسته‌اند، اما به‌نظر می‌رسد به‌واسطه آیه 5 حج و 39 فصلت بتوان معنای حیات مادی زمین را ارائه نمود. طبق این معنا، اهتزاز و ربوه پس از نزول باران بر زمین، فرآیند حیات زمین را تامین می‌کنند. افزون بر این به کمک برخی روایات اهل‌بیت(ع) نیز می‌توان به‌معنای جدیدی از حیات معنوی و باطنی دست یافت که مصداق جدیدی برای مراتب حیات زمین تلقی خواهد شد.

حال اين سؤال مهم رخ برمي‌تابد که: حيات زمين از منظر قرآن کريم به چه معناست و چگونه محقق مي‌شود؟ و آيا مي‌توان براي حيات زمين مراحلي را به تصوير کشيد؟ در ابتدا به اقسام زمين با نقش آنها در رشد و حيات گياهان با توجه به نگرش قرآن توجه مي‌کنيم: أرض جُرُز: «جرز» به زميني گويند که از گياه خالي باشد. (فاطر / 9) ضمن اينکه مطابق کلام الهي و آيات قرآن استعمال حيات نه‌تنها براي گياهان صحيح است، بلکه به زمين هم حيات و احيا اسناد داده شده است: «يُحْيِي الأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا». (زمخشري، 1407: 2 / 633؛ طنطاوي، 1997: 8 / 231؛ طباطبايي، 1390: 12 / 341) اما طبق نگرش علامه طباطبايي طيب شدن حيات را نبايست به صرف تغيير عوارض برخي از ويژگي‌هايي حياتي تفسير نمود؛ بلکه اين حقيقت با اعطاي مرتبه برتر و ديگري از حيات محقق مي‌شود، کما اينکه حيات خبيث نيز با نيل به مراتب دون و پست حيات تحقق پيدا مي‌کند. حال اين سؤال مطرح مي‌شود که: طبق نگرش قرآن آيا مي‌توان مراحل يا فرآيند تحقق حيات زمين را ترسيم نمود؟ الف) آب از منظر قرآن کريم، سرمنشأ حيات، آب است: «و هر چيز زنده‌اي را از آب قرار داديم؟! اين نگرش براي موجودات حيات عمومي قائل است و زمين‌ها را داراي مراتب مي‌داند و به کمک مباني مطرح در حکمت متعاليه، مثل اصالت وجود، تشکيک وجود و حرکت جوهري قابل تبيين خواهد بود. تفسير سوم از اسناد حيات به زمين، مبتني بر نگرشي عرفاني، معنوي و باطني به موجودات و از جمله زمين توجيه‌پذير است که به کمک روايات اهل بيت^ تبيين مي‌شود.