Abstract:

یکی از مباحث رایج در چیستی علوم انسانی و توسعۀ آن بحث از روش‌پژوهشی و روش‌شناسی در علوم انسانی است. با وجود کثرت مطالب، مقالات، و حتی کتاب‌های درسی در روش تحقیق، در اینکه مقصود از روش‌شناسی چیست، ابهام‌ها و اختلاف‌نظرهای بنیادین وجود دارد. در میان مباحث روش‌شناختی، بیش از همه مبانی فلسفی روش‌های پژوهش مورد توجه است. در این مقاله پس از بررسی دو مثال از «روش‌های استنباط علّی» و «روش‌های بررسی اعتبار ابزارهای گردآوری داده کمّی»، نشان داده می‌شود که بحث الگوهای طراحی روش تحقیق در عین اهمیت بسیار و تأثیرپذیری از مبانی فلسفی، فی نفسه بحثی فلسفی نیست؛ زیرا در طراحی یک روش تحقیق، ابتدا خلاقیت پژوهشگران و به‌دنبال آن شناخت ظرفیت‌های اجزای روش تحقیق نیز مؤثر هستند و این بحث یکی از مباحث بسیار مهم روش‌شناسی است. برای تبیین نقش «شناسایی ظرفیت‌های اجزای تحقیق» در طراحی روش، از این ایده استفاده می‌شود که روش پژوهش یک «فناوری نرم» است و روش‌شناس، اصول طراحی مصنوعاتی فناورانه با کارکرد «تولید اطلاعات معتبر برای پاسخ به مسائل علمی» را ارائه می‌دهد. بر این اساس، با وجود عنصر خلاقیت، شناسایی ظرفیت‌های درونی ابزارهای گردآوری و تحلیل داده‌ها رکن دانشی روش‌شناسی است که استفاده از آنها هم متأثر از مبانی فلسفی (به‌ویژه معرفت‌شناختی) و هم نیازمند استفاده از مبانی غیرفلسفی ازجمله آمار و ریاضیات، زبان‌شناسی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی و مانند آن است. اما عموماً طراحی روش‌ها مبتنی بر ایده‌هایی اساسی است که حلقۀ واصل مبانی و دانش‌های فنی هستند و استخراج و ارزیابی این ایده‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

Abstract: (Translated by AI)

احدی المناقشات الشايعه فی طبیعه العلوم الانسانیه وتطورها هی مناقشه البحث المنهجی والمنهجیه فی العلوم الانسانیه. علی الرغم من کثره المواد والمقالات وحتی الکتب الدراسیه فی منهجیه البحث، هناک غموض واختلافات جوهریه حول المقصود من المنهجیه. بین المناقشات المنهجیه، تحظی الاسس الفلسفیه للطرق البحثیه بالاهتمام الاکبر. فی هذا المقال، بعد مراجعه مثالین من "طرق الاستنباط السببی" و"طرق فحص صلاحیه ادوات جمع البیانات الکمیه"، یتم توضیح ان مناقشه نماذج تصمیم منهجیه البحث، رغم اهمیتها الکبیره وتاثرها بالاسس الفلسفیه، لیست بحد ذاتها مناقشه فلسفیه؛ لان تصمیم منهجیه البحث، یتاثر اولا بابداع الباحثین ثم بقدرتهم علی التعرف علی مکونات منهجیه البحث، وهذه المناقشه تعد واحده من اهم مواضیع المنهجیه. لتوضیح دور "التعرف علی مکونات البحث" فی تصمیم المنهج، یستخدم فکره ان منهجیه البحث هی "تکنولوجیا ناعمه" وان المنهجی یقدم مبادي تصمیم مصنوعات تکنولوجیه بوظیفه "انتاج معلومات موثوقه للاجابه علی المسايل العلمیه". بناء علی ذلک، علی الرغم من عنصر الابداع، فان التعرف علی المکونات الداخلیه لادوات جمع وتحلیل البیانات یعد رکنا معرفیا فی المنهجیه، استخدامه یتاثر بالاسس الفلسفیه (ولا سیما المعرفیه) ویتطلب ایضا استخدام الاسس غیر الفلسفیه بما فی ذلک الاحصاء والریاضیات واللغویات وعلم النفس وعلم الاجتماع وما شابه ذلک. ولکن تصمیم المنهجیات عاده یستند الی افکار اساسیه تشکل حلقه وصل بین الاسس والمعرفه الفنیه، وقد تم ایلاء القلیل من الاهتمام لاستخراج وتقییم هذه الافکار.

Machine summary:

روش پژوهش به مثابه مصنوعی فناورانه و دلالت‌های آن در روش‌شناسی علوم انسانی مهدی عاشوری دانش‌آموخته دکتری فلسفۀ علم مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران. در این مقاله پس از بررسی دو مثال از «روش‌های استنباط علّی» و «روش‌های بررسی اعتبار ابزارهای گردآوری داده کمّی»، نشان داده می‌شود که بحث الگوهای طراحی روش تحقیق در عین اهمیت بسیار و تأثیرپذیری از مبانی فلسفی، فی نفسه بحثی فلسفی نیست؛ زیرا در طراحی یک روش تحقیق، ابتدا خلاقیت پژوهشگران و به‌دنبال آن شناخت ظرفیت‌های اجزای روش تحقیق نیز مؤثر هستند و این بحث یکی از مباحث بسیار مهم روش‌شناسی است. برای تبیین نقش «شناسایی ظرفیت‌های اجزای تحقیق» در طراحی روش، از این ایده استفاده می‌شود که روش پژوهش یک «فناوری نرم» است و روش‌شناس، اصول طراحی مصنوعاتی فناورانه با کارکرد «تولید اطلاعات معتبر برای پاسخ به مسائل علمی» را ارائه می‌دهد. ایدۀ پژوهش به‌مثابه «حل مسئله» در قالب طرح «سنت‌های پژوهشی» با رویکردی عمل‌گرایانه در فلسفۀ علم صورت‌بندی شده است (لاؤدن 1 ، 1977: ص 11 و 78)؛ اما این ایده را در تعریف دیویی از تحقیق نیز می‌توان یافت که براساس آن، تحقیق عبارت است از «فرایند جست‌وجوی منظم برای مشخص کردن یک موقعیت نامعین» (دیویی، 1369: ص 18). عموماً معرفی روش‌های تحقیق جدید، تلاشی است که در ضمن یک پژوهش نوآورانه صورت می‌گیرد و پژوهشگر تلاش می‌کند با صورت‌بندی دقیق فرایندی که مسئلۀ مورد نظر خود را انجام داده است، از اعتبار این فرایند دفاع کند و نشان دهد که از این ‌روش می‌توان برای پاسخ به مسائل دیگر نیز بهره برد.

Download citation file :
(پژوهیار, , , )

Download PDF
Downlaod HTML

Shortlink:

Page: