Abstract:
این پژوهش به دنبال استخراج عوامل انگیزش اخلاقی در ساحت شناختی، مرتبط با منبع انگیزش درونی «نفی ناهماهنگی شناختی» از منظر قرآن کریم است. ساحت شناختی و منبع انگیزش مذکور به دلیل اهمیت بالای انگیزشی آن، در این پژوهش در اولویت قرار گرفت. شیوه این پژوهش، کیفی و از نوع تحلیل محتوای متن است. عوامل انگیزش اخلاقی، وسیله و مسبّب عمل است. این عوامل برای به حرکت درآوردن انسان، با گرایشهای درونی انسان (منابع انگیزش اخلاقی) ارتباط برقرار کرده و با تکیه بر آنها، بستر لازم برای فرایند رفتار را رقم میزنند. روش مطالعه و پژوهش در خصوص واژة روانشناختی عوامل و منابع انگیزش اخلاقی در قرآن کریم، عمدتا بر اساس رفتارهای اخلاقی انسان در قرآن کریم بوده است. اوامر، نواهی الهی به رفتارهای اخلاقی/ ضداخلاقی دریچه ورود به بحث انگیزش اخلاقی بود و آیه مربوط از نظر ترغیب به این رفتار و یا ترک آن بررسی شد. تعقل و اندیشهورزی، مواجه کردن انسان با علم و قطع خود، ایجاد هویت اخلاقی با پنج زیرعنوان خطابات قرآنی، نکوهشهای قرآنی، مراقبت و مسئولیت انسان نسبت به خود، افزایش خودکارآمدی و حشر و بازگشت انسان بهسوی خدا بهعنوان منابع انگیزش اخلاقی شناختی از قرآن کریم استخراج گردید. در نهایت، فرایند نظری عوامل شناختی، در ارتباط با منبع انگیزش «نفی ناهماهنگی شناختی» در قالب یک نمودار بازنمایی شد.
This study seeks to extract the factors of moral motivation in the cognitive field,
related to the source of internal motivation "denial of cognitive inconsistency" from
the perspective of the Holy Quran. In this study the cognitive field and the source
of the mentioned motivation were given priority,due to its high motivational
importance. The research method is qualitative and analyzes the content of the text.
The factors of moral motivation are the means and the cause of action. These
factors communicate with man's inner attitude (sources of moral motivation) in
order to get move human beings and, relying on them to determine the conditions
necessary for the process of behavior. The method of study and research on the
psychological term of factors and sources of moral motivation in the Holy Quran
has been mainly based on human beings moral behaviors in the Holy Quran.
Commandment and injunction divine on moral and non-moral behaviour were the
way to reach discussion of moral motivation, and the relevant verse was examined
in terms of persuading to this behavior or abandoning it .Reasoning, confronting
man with his knowledge and certainty, creating moral identity with five
subheadings, i.e. what Qur'an addresses, what Qur'an reproaches, man's
responsibility towards himself, increasing the self-productivity, and man's return to
God as ethical sources of motivation were deduced from the Qur'an. Finally, the
theoretical process of cognitive factors was represented in relation to the source of
motivation for "denial of cognitive discord " in the form of a graph.
Machine summary:
اين عوامل براي به حركت درآوردن انسان، با گرايشهاي دروني انسان (منابع انگيزش اخلاقي) ارتباط برقرار كرده و با تکیه بر آنها، بستر لازم براي فرايند رفتار را رقم میزنند.
تعقل و انديشهورزي، مواجه كردن انسان با علم و قطع خود، ايجاد هويت اخلاقي با پنج زيرعنوان خطابات قرآني، نکوهشهای قرآني، مراقبت و مسئوليت انسان نسبت به خود، افزايش خودكارآمدي و حشر و بازگشت انسان بهسوی خدا بهعنوان منابع انگيزش اخلاقي شناختي از قرآن كريم استخراج گرديد.
خداوند متعال در قرآن كريم، با دعوت به تعقل و انديشهورزي، انسان را با اين دوگانگي و ناهماهنگي شناخت و رفتار روبرو کرده و او را دچار چالش نموده تا به دنبال اين تنش شناختي، انسان از نظر معرفتي رشد كرده و به سوی رفتار اخلاقي سوق داده شود.
در يکي از آيات قرآن کريم، خداوند متعال، صاحبان خرد را مورد خطاب قرار داده و سفارش به تقوا کرده است (بقره: 197)؛ چراکه اين صاحبان خرد هستند که با توجه به انديشه خود و ايجاد هماهنگي ميان باورها و رفتارها، خود را شايسته توصيه الهي به تقوا ساختهاند.
چنين فردي، اگر با تعقل و انديشه در کتاب الهي، ارتقاء شناختي پيدا کند، اميد است که بر اين ناهماهنگي شناختي غلبه کرده و بتواند با نيروي تشخيص خطاي اخلاقي، به يک عامل اخلاقي تبديل شده و رفتار اخلاقي خود را بر اساس علم انجام دهد.
خداوند متعال در دستهای آيات، پس از توصيه انسان به تقوا، بلافاصله مفهوم «حشر به سوی خود» را مطرح نموده و از اين مفهوم براي انگيزهبخشي به رفتار اخلاقي تقوا، كه خود منشأ بسياري از رفتارهاي اخلاقي است، استفاده كرده است.