Abstract:
نوع جامگان هر جامعه دربردارندة ارزش‌های فرهنگی و ملّی آن روزگار و بیانگر تکامل اجتماعی آن ملّت در طی تاریخ حیات بشری است. از این‌رو، مطالعه در حوزة پوشش مردم در جریان تاریخ سیاسی و اجتماعی، به‌خصوص در ادواری که اطّلاعات اندکی از آن برجای مانده، اهمیّت پیدا می‌کند. عصر صفوی یکی از این ادوار است که علی‌رغم آگاهی از رونق صنعت و هنر منسوجات آن روزگار، کمتر نمونة مستند و کامل از آن در دسترس است. اسناد تصویری از جمله مهمترین منابعی هستند که این خلا را برطرف کرده و امکان شناسایی نوع جامگان و تحوّلات فرم و الگوی پوشاک را فراهم می‌سازند. یکی از مهمترین اسناد تصویری عصر صفوی، نگاره‌های موجود در «شاهنامة دستنویس 953ﻫ.ق پاریس» است که آفرینندگان آن، زبده‌ترین نگارگران مکتب تبریز دوم هستند و با فیگورهای واضح و درشتاندازه، قابلیتی ممتاز جهت خوانش نوع جامگان عصر صفوی را داراست و از این حیث سندی ارزشمند برای تحقیقات هنری دورة صفوی به‌شمار می‌آید.
این پژوهش با ماهیت بنیادین ـ کاربردی و روش تحقیق تاریخی ـ تحلیلی، قصد دارد به معرفی قابلیتهای بصری نگاره‌های «شاهنامه 953ﻫ.ق پاریس» در خوانش جامگان طبقات درباری، جنگاوران، مردمان عادی و زنان عصر صفوی بپردازد. جامعة بررسی این پژوهش را قطعاتی از نگاره‌های شاهنامة 953ﻫ.ق. تشکیل می‌دهند که در آن‌ها، نوع پوشش طبقات اجتماعی مختلف با وضوح بیشتری به تصویر کشیده شده است.
Machine summary:
هماهنگی متن با تصویر و تک‌ساحتی بودن نگاره‌ها، پیوند بصری میان بیننده با شخصیت‌های نگاره برقرار می‌کند؛ همچنین نوع قرارگیری شخصیت‌ها در کادر تصویر در رابطه با یکدیگر، جایگاه مقامی شخصیت‌ها را نشان می‌دهد و این امر پیوندی با نوع فرم پوشاک نیز دارد که خود نشان‌دهندة ارتباط پوشاک با منزلت اجتماعی است.
این نوع یقه ریشه در فرهنگ پوشش دورة پارت‌ها دارد، بر تن مجسّمة برجای مانده از سردار پارتی، لباس کوتاهی که یقة آن از سمت راست به سمت پهلوی چپ متمایل است مشاهده می‌شود(Kawami, 1396: 738)(تصویر17 (به تصوير صفحه مراجعه شود) بر پای پیکره‌هایی که پای آنان دیده می‌شود، جوراب طراحی شده است.
با توجّه به این نکته هنرمند در تصویرگری شاهنامه به فرهنگ پوشش زمانة خود در میان درباریان توجّه نشان داده است، فرد سمت راست نیز پیراهنی بلند با آستین‌بلند دارد.
(به تصوير صفحه مراجعه شود) تصویر20) دیدار رستم با شاه و سرداران اسیر با وصفی که در بارة نگاره ذکر شد، بررسی پوشاک این‌چنین توصیف می‌شود: پوشش رستم همان ببر بیان است که در نگارة پیشین شرح داده شد؛ تنها تمایز آن، این است که اولاً ببر بیان روی شلوار افتاده و می‌توان قد آن را که تا حوالی زانوست، مشاهد کرد.
(به تصوير صفحه مراجعه شود) تصویر23) خوانش نگارة بهرام و شنگل دو مرد کشتی‌گیر تقریباً با مقربان سمت راست تصویر در یک خط ترسیم شده‌اند، امّا به‌دلیل نوع پوشش آنان می‌توان چنین برداشت کرد که کشتی‌گیران منزلت پایین‌تری نسبت به دیگر شخصیت‌های نگاره دارند و شاید نگارگر به جهت محدودیت در فضای کادر تصویر مجبور شده اینان را با مقربان شاه در یک خط طراحی کند.
(
, 
, 
)
