Abstract:
از ویژگی بارز احادیث شیعه انتقال مکتوب آنها است. از این رو یکی از روشهای اعتبارسنجی نزد قدما، بررسی منابع حدیثی بوده است. شناخت روشهای موجود در این نوع از اعتبارسنجی، نیازمند بررسی عملکرد قدما است. در این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی به ارائه روشهایی در تشخیص منابع مکتوب شیخ صدوق و نوع تعامل وی با این آثار پرداخته شده است. اعتبارسنجی شیخ صدوق در حوزه مکتوبات حدیثی قابل تقسیم به سه دستهاند: قبول اجمالی مصدر حدیثی، طرد تمام کتاب و قبول بخشی از آثار. در این تقسیمبندیها عواملی مانند شناسایی صحت و سقم انتساب کتاب به نویسنده، مشایخ صاحب کتاب، نوع محتوای کتاب، روش تحمل و انتقال کتاب، میزان اعتبار نسخه کتاب و شخصیت راوی کتاب دخیل بوده است. به نظر میرسد عوامل مؤثر بر این دستهبندیها بر سایر قدما نیز صدق کند.
One of the obvious characteristics of Shi’a hadiths is that they have been transmitted in writing; therefore, for the early scholars one of the validity assessment methods has been the investigation of the hadith sources. Recognition of the existing methods in this kind of validity assessment requires analysis the early scholars’ function. Having applied a descriptive-analytical method this article presents methods of distinguishing the written sources of Shaykh al-Saduq and the kind of his treatment with these works. Shaykh al-Saduq’s way of validity assessment in the field of written hadiths can be divided in three categories: acceptance of the hadith-oriented source on the whole; rejection of the book wholly; and partial acceptance of the work. In these classifications such factors as a) identifying the correctness and incorrectness of the attribution of the book to the compiler, b) teachers and mentors (mashayikh) of the compiler of the book, c) kind of the book content, d) method of receiving the book and transmitting it, e) validity rank of the copy of the book and f) the personality of the narrator (rawi) of the book have been instrumental. It seems that the factors influencing in these classifications are true for other early scholars.
Machine summary:
با توجه به دوره زیست شیخ صدوق و اهمیت بحثهای فهرستی و کتابشناسی در آن زمان، یکی از معیارهای گزینش و اعتبار حدیث در نزد صدوق، باید توجه به منبع حدیث و نسخه مورد قبول آن منبع و توجه به طریق دسترسی به آن منبع بوده باشد؛ زیرا در صورت دسترسی به نسخههای اصلی مکتوبات حدیثی، احتمال دست بردن عمدی یا سهوی در روایات در فرآیند نقل و انتقال و نسخهبرداری از کتابهای حدیثی برداشته میشد.
مشترکات مشیخه صدوق با طرق موجود در فهرست شیخ طوسی عبارتاند از: عمر بن یزید، 4 محمد بن قیس البجلی در نقل از کتاب قضایا امیرالمؤمنین، 5 نضر بن سوید، 6 ریان بن الصلت، 7 محمد بن علی بن محبوب، 8 زید الشحام، 9 عبدالله بن جعفر حمیری، 10 ایوب بن نوح صاحب مسائلی از ابی الحسن الثالث۷، 11 یاسین الضریر، 12 محمد بن ابی عمیر، 13 عبید الله بن علی حلبی، 14 علاء بن رزین، 15 سعد بن عبدالله قمی، 16 محمد بن احمد بن یحیی بن عمران الاشعری، 17 وصیت محمد بن حنفیه، 18 حریز بن عبدالله سجستانی 19 و کتاب من لایحضره الفقیه، ج٤، ص٤٥٨؛ رجال النجاشی، ص١٣١.
روایات زید نرسی در آثار صدوق شیخ صدوق، دو روایت از زید النرسی با واسطه از ابن ابی عمیر روایت میکند: یکی در کتاب من لایحضره الفقیه که سؤال و جواب علی بن مزید از امام صادق۷ درباره حج نیابتی است.