Abstract:
این نوشتار به ارزیابی نسخی میپردازد که حاوی اشعار عثمان مختاری است و در دسترس استاد همایی نبوده است. نگارنده، با بهرهگیری از دو دستنویس تذکرۀ بتخانه و جنگ شمارۀ 5976 در کتابخانۀ مجلس، به معرفی و تصحیح اشعار نویافتهای از مختاری خواهد پرداخت. در کنار دو جُنگ یادشده، اشعار دیگری به نام مختاری در جنگ اسکندرمیرزا، جنگ سعدالهی، نسخۀ شمارۀ 1084 مجلس و فرهنگهای جهانگیری، رشیدی، مجمع الفرس و انجمنآرای هدایت به دست آمده و معرفی شده است. برخی از این اشعار، بهویژه آنچه در جنگهای اسکندرمیرزا و سعدالهی آمده، نسبتی با مختاری ندارد، اما اغلب اشعاری که در دو جنگ بتخانه و مجلس به مختاری منسوب شده، به احتمال زیاد از اوست گرچه در چاپ مثالزدنی همایی موجود نیست.
This article attempts to assess certain manuscripts that contain some of Osman-e Mokhtari’s verses unavailable to Ostad Homa’i. By benefiting from the manuscripts of the Tathkira-ye Botkhana and an anthology (jong) numbered 5976, kept at the Majlis Library, this writer intends to introduce and amend the newly found verses by Mokhtari. Besides the two above-mentioned sources, there are other verses ascribed to Mokhtari appearing in Eskandar Mirza’s Jong, Sa’d Allahi’s Jong, Majlis MS, No 1084, and Jahangiri Dictionary, Rashidi Dictionary, Majma’ al-Fors, Hedayat’s Anjoman-aray. Such verses have already been brought to public attention. Some of these verses, especially those in Eskandar Mirza’s and Sa’d Allahi’s Jongs, have nothing to do with Mokhtari but quite a number of the verses in the Botkhana Jong and the Majlis Jong attributed to Mokhtati, in all likelihood belong to him, although they are absent from Homa’i’s top-notch edition.
Machine summary:
طرح مسئله تعداد منابعی که همایی به دلایل مختلف در تصحیح خود لحاظ نکرده، زیاد است، اما بهزعم نگارنده، برخی از این متون که در زیر میآید شایستۀ بررسی است: الف) تذکرۀ بتخانه تألیف محمد صوفی مازندرانی به سال 1010ق (گلچین معانی 1362: 2/501) که حاوی چهارصدهزار بیت از اشعار شاعران است و، مانند تذکرههای مهم دیگری چون لباب الالباب، خلاصة الاشعار و عرفات العاشقین درشبهقارۀ هند تحریر یافته است.
دو بیت زیر را همایی، بدون هیچ توضیحی، در چاپ خود از دیوان (1382: 235) ثبت کرده است: به سر من که چون بخوانی شعر این به دل برنویسی از قرطاس کای گران خام قلتبان بس بس زین فضولی و حکمت نسپاس این دو بیت ذیل لغت «بسباس» در فرهنگ جهانگیری (انجو شیرازی، 1351: 1/1271)، مجمع الفرس و فرهنگ انجمنآرای ناصری ثبت شده که ضبطی دیگر از «نسپاس» را نشان میدهد.
بر فنای خصم تو قهر تو واضحتر دلیل بر بقای 1 ملک تو عدل تو صادقتر گواه شکل سگانت یلان را خواب گشته در جنون(؟) خاک 2 درگاهت سران را داغ گشته بر جباه (جنگ: 313؛ بتخانه: 349) ابیات 1، 2 و 4 در ریاض الشعرا، مصحَح ناجی نصرآبادی، به نام مختاری ثبت است (داغستانی، 1384: 4/2009) اما در تصحیح رادفر و اشیدری وجود ندارد (داغستانی، 1391: 2/1351).
همایی در مختارینامه به پنج شعر که در ریاض الشعرا به نام مختاری ثبت شده اشاره کرده ولی آنها را در دیوان وی درج نکرده است (همایی، 1361: 36).
اما به نظر میرسد که مختاری نیز در اشعار خود از سوزنی نام برده و این شعر از اشعاری است که در تصحیح همایی ثبت نشده و در جای خود (نک.