Abstract:
بر پایۀ نص صریح قرآنی، امتحان الهی سنت حتمی، مداوم و پر تکرار در روند زندگی انسان هاست. امری دائمی که همۀ آفریده ها حتی فرشتگان و پیامبران را نیز دربرمی گیرد و با توجه به آستانه تحمل شان متغیر است. این امر در رهنامه های عرفانی به ویژه مثنوی، بازتاب گستردهای دارد. پژوهش حاضر برآن است که پرسش برخی سوالات از جمله اینکه بروز بسیاری از مشکلات در امور دنیوی چیست؟ چرا برخی توانگر یا گرفتار هستند؟ پاسخ دهد. سوالاتی از این قبیل سبب شد تا نگارنده با روش توصیفی تحلیل محتوا، (توصیفی-تحلیلی) شیوۀ کیفی و مطالعه در متون دینی و ادبی، به ویژه مثنوی، پاسخهایی فراهم آورد. در مثنوی کنش مبتلایان، موصوف به صفت های ستوده یا ناستوده هستند. در پایان از نگاه مولانا، عرصۀ گیتی جولانگاه آزمون و ابتلاء الهی است که رسالتی بزرگ در پی دارد و بلا، زمینه ساز نهان بینی و آگاهی است. نتیجۀ تکاپوی انسان بردبار، رسیدن به تکامل و پیوستن به لقای الهی است. استدراج از پیچیدهترین آزمایشها و ایمانآوری رمز کامیابی است و در نهایت خرسندی خداوند، از برآمدهای ثمربخش فلسفۀ امتحانات است. از منظر مولانا عواید امتحان الهی در شناسایی استحقاق، سنجش سره از ناسره، تقرب به حق، شکوفایی و رشد استعدادهای بالقوه برای رسیدن به فرگشتگی خوشایند است. مولانا صبر، توبه، دعا، ایمان آوری، تسلیم، تضرع و... را، راه کاهش و درمان ابتلا می داند.
Based on the explicit Quranic text, divine tests are a certain, continuous, and recursive tradition in human life – a perpetual issue that encompasses all creations, even angels and prophets. Tests are varied depending on an individual’s bearing. This has widely been reflected in mystic doctrines, especially in Masnavi. The present research aims to answer some questions as to, but not limited to, why many problems emerge in the mortal issues and why some are wealthy but others are deprived. To answer these questions, the author had to adopt a content analysis methodology and qualitative (descriptive-analytical) method to study religious and literary works, especially Masnavi and Roomi’s approach towards the Quran. The findings show that in Roomi’s view, the world is the arena of divine tests with a huge pursuing mission. He believes that disasters lay the ground for consciousness and awareness. A patient human’s attempts will result in evolution and Liqa’ Allah (meeting God). Istidraj is one of the most complicated tests, and belief is the key to victory. Eventually, Allah’s satisfaction is a useful consequence of tests.
Machine summary:
پرسش هاييکه اين مقاله درپيپاسخ آن ها است عبارتنداز:١-مي خواهيم به اين نتيجه برسيم که فلسفۀامتحان الهيدرمثنويوقرآن چيست ؟٢-درمثنويوقرآن چه کسانيموردامتحان الهيواقع ميشوند؟٣-فلسفۀ شمول امتحان شوندگان درمثنويوقرآن چيست ؟ پيشينۀ تحقيق طبق بررسيوکاوش نگارندگان ،فلسفۀامتحان الهيقرآن درتحقيقات متعدديبررسي شده است ،به عنوان نمونه :مقالۀ«ابتلاوآزمايش درقرآن کريم »نوشتۀعبدالعليپاکزاد، فصلنامۀپژوهش هايقرآني،١٣٨٧،شمارة٥٤و٥٥ويژه نامۀقرآن ومهندسيفرهنگي.
مولانادرمثنويامتحان منافق رابه خريدکوزه تشبيه ميکندکه برايآزمودن ،بازدن ضربه سالم بودن آن هويداميشود: گفت يـزدان مــرنبـي رادرمساق يک نشانــيسهل ترزاهـل نفــاق گـرمنـافق زفت باشدنغــزوهول واشناسيمرورادرلــحن وقول چون سفالين کـوزه هاراميخـري امتحانيميکنــيايمشتــــــري (مولوي،١٣٦٣:٧٩٠/٣-٧٩٢) مولويفلسفۀامتحان الهيراازجنبۀعرفانينيزنگاه ميکندوباتوجه به پيش فرض ها وتفسيرآيات قرآن برآينداوبراين است که فلسفۀامتحان تارستاخيزپايااست ؛بنابراين پس ازپيامبر(ص )به هويت مردان حق درهردوره اياشاره ميکندواين که زمين خالياز اوليانميماند: پس به هردوريوليـيقايــــم است تاقيامت آزمـايش دايم اســت (مولوي،١٣٧١:٨١٨/٢) صفات دو سويه به کنش مبتلايان در مثنوي يکيازويژگيهايکمترديده شده مولانادرمثنويکنشگريدوسويۀستوده وناستودة صفات مشمولين امتحانات الهي وبازنمايي نيات ذاتي انسان هااست .
To answer these questions, the author had to adopt a content analysis methodology and qualitative (descriptive- analytical) method to study religious and literary works, especially Masnavi and Roomi’s approach towards the Quran.