Abstract:
قتل پدیده ای است که بشر همواره با آن مواجه بوده است و انسان برای باز داشتن افراد از تعدی به حق
حیات دیگری تاکنون تدابیر مختلف و متعددی را در پیش گرفته و آنها را تجربه کرده است . شریعت مقدس
اسلام نیز راهکا رهای ویژه ای را برای مقابله با این پدیده ناخوشایند و باز داشتن انسانها از ورود بدان تشریع
نموده است ، به طوری که اگر قتل به صورت عمدی تحقق یابد شریعت اسلام حکم قصاص را برای جانی
در نظر گرفته است و اگر به صورت غیر عمدی واقع شود برای آن دیه را تشریع نموده و جانی را ملزم به
پرداخت آن می کند. و این تشریع نیز به تصریح قرآن کریم در آیه 92 از سوره نساء می باشد . در این مقاله
ابتدا دیدگاه فقهای پیشین در مورد دیه بیان شده است بعد از آن به دیدگاه فقهای معاصر پرداخته شده است .
و سپس مبنای فقهی مساوی بودن دیه زن و مرد در تحت عناوین اطلاق ادله، روایات مورد بحث قرار داده
شده است . و بعد از آن مبنای فقهی نصف بودن دیه زن در عناوین آیات قرآن و روایات بیان شده است .
سپس موضو ع حکمت متفاوت بودن دیه مرد و زن تحت دوعنوان پایین بودن ارزش زن نسبت به مرد و
پایین تر بودن نقش زن در وضعیت اقتصادی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
Killing is a phenomenon man has always been encountering. In order to
prevent individuals from violating rights to others’ life, man has
experienced and thought of various ways so far. Islam has also made
special laws in order to prevent men from committing this unpleasant
phenomenon in such a way that the killing is committed deliberately
the killer must face retaliation and if it is done unintentionally he must
pay blood money. Such a law-making is explicitly mentioned in the
verse 92 of the second Quranic surah. The present essay expounds
perspectives of earlier jurists concerning compensation first and those
of later jurists secondly, discusses juristic essential of man and woman
being equal in compensation thirdly, explains juristic essential of
woman’s compensation being half of man’s fourthly, and deals with the
reason for difference between man and woman in compensation finally
Machine summary:
در ماده ٣٠٠ قانون مجازات اسلامي آمده است : «ديه قتل زن مـسلمان خـواه عمـدي خـواه غير عمدي نصف ديه مرد مسلمان است » ١- ديدگاه فقهاي پيشين شيخ مفيد در اين باره مي نويسد: هر گاه مردي عمدا زني را بکشد و اوليـاي دم زن مقتـول ، ديه را برگزينند قاتل اگر بدان راضي باشد بايد به اولياي دم زن پنجاه شتر اگر صاحب شـتر است يا پانصد گوسفند يا صد گاو يا حله يا پانصد دينار يا پنج هزار درهم بپردازد.
(زحيلي ، وهبه ، الفقه الاسلامي و ادلته ، ص٣١٠) ٥- حکمت متفاوت بودن ديه مرد و زن با توجه به اصل مسئله نصف بودن ديه زن نسبت به مرد به غير از روايات و دلايـل نقلـي کـه فقيهان به اين امر اقامه کرده اند توجيه عقلي و عرفي نيز براي اين حکم ارائه شده اسـت کـه به آنها اشاره مي شود.
بـه عنـوان نمونه براي بيان اين نظر مي توان به گفته صاحب شرح فتح القدير اشـاره کـرد کـه در مقـام توجيه نصف بودن ديه زن نسبت به مرد مـي گويـد: ايـن امـر بـدان جهـت اسـت کـه حـال و وضعيت زن ناقص تر از وضع مرد است و خداوند هم فرموده است مـردان بـر زنـان برترنـد و منفعت وجودي زن کمتر از مرد است .
بعضي از فقهاي اهل سنت با توجه به اطلاق آيه قرآن کريم و عدم تعرض به نصف بـودن ديـه زن ونيز اطلاق روايات منقوله از پيامبر اکرم (ص ) بخصوص نامه عمرو بن حـزم کـه ميـزان ديه نفس مومنه به طور مطلق صد شتر تعيين شده است ، ولابد معتبر ندانستن رواياتي که به نصف بودن ديه زن دلالت دارد قائل به تساوي ديه زن و مرد شده اند.